Dəyişən dünyada Azərbaycan potensialı
Dünyada siyasi prosedurların və yazılmış bilinən qanuna uyğunluqların artıq öz mövcudiyyətini itirməsi heç də sirr deyil. Burada təkanverici qüvvə kimi Rusiya və Ukrayna arasında bu ilin fevral ayında start götürmüş silahlı münaqişə nümunə göstərilə bilər. Qərb siyasi elitası tərəfindən Rusiya Federasiyasına qarşı tətbiq olunan sanskiyalar sonda onların özü üçün də çətin hallar yaratdı.
Azərbaycan Respublikası əvvəlcə tam zamanında Qarabağı işğaldan azad etdi. Bu təkcə o demək deyil ki Azərbaycan xalqı qisasını almış oldu. İşğaldan azad edilən torpaqların iqtisadi və siyasi xalı olduqca yüksək idi. Lazımlı addımın tam anında atılması isə Prezident İlham Əliyevin müharibə zamanı və daha sonra verdiyi açıqlama və səsləndirdiyi çıxışlarda öz əksini tapdı. Balanslaşdırılmış xarici siyasət bağlı çox qərb dövlətlərinin və hətta qonşu Gürcüstan kimi keçmiş SSRİ dövlətlərinin vətəndaşlarının da öz təəccüblərinə səbəb oldu. Bu sadəcə söz birləşməsi deyil bir fakt və tarixi labüdlük idi. Azərbaycan isə bu labüd halın öhdəsindən layiqincə gəldi. İndi isə bu ildən etibarən dünya qlobal olaraq bir daha əvvəlki sütunlar üzərində durmayacaq. Çıxışı zamanı eyni fikirləri məhz Prezident İlham Əliyev də səsləndirdi. Bəs bu nə deməkdir?
Müharibədən dərhal sonra gələn sanksiyalar və Avropada enerji məhsullarının qiymətinin dəfələrlə artması siyasət arenasında ciddi çalxalanmalara səbəb olub. Ekspertlər məsələyə daha sərt yanaşır. İnsanların ilk ağlına gələn təbii ki, qış aylarında temperaturun olduqca aşağı düşdüyü Avropa ölkələrində yaşayan insanlar oldu. Daha dəhşətlisi isə təbii qaza olan tələbatını qarşılaya bilmədiyi halda qapanmalı olacaq olan sənaye müəsisələridir. Bu da qiymətlərin dəhşətli dərəcədə artması mənasına gəlir.
Dünya fevraldan əvvəl olduğu vəziyyətdə heç vaxt olmayacaq
— Prezident İlham Əliyev.
Qərb və şərq dairələrinin sosial şəbəkələrdə ciddi araşdırmalarla geniş kütləyə çıxış imkanı olan ingilis dilli mediasına biz nəzər yetirsək əslində İlham Əliyevin fikirlərinin nə dərəcədə ciddi və gerçək olduğunu görərik. Bu səbəbdəndir ki Azərbaycan sonra 2 il ərzində heç zaman olmadığı qədər aktivliyini artırıb.
Zəngəzur Dəhlizinin mümkün potensialı.
Azərbaycanın 44 günlük müharibəyə son qoyan bəyənnamədə Zəngəzur dəhlizindən bəhs etməsi bir çoxları üçün heç də gözlənilən deyildi. Azərbaycanı Türkiyə ilə birləşdirən bütün regional nəqliyyat marşrutlarının, o cümlədən Zəngəzur dəhlizinin (ZC) açılması ilə bağlı maddənin daxil edilməsi ilə Azərbaycan həm döyüş meydanlarında taktiki qələbə, həm də danışıqlar masası üzərində diplomatik qələbə əldə etdi.
Təklif olunan koridor, ilk növbədə, Mərkəzi Asiya, Azərbaycan və Ermənistanı Sakit okeandan Türkiyəyə birləşdirən sosial-iqtisadi, geosiyasi və geostrateji dividentlərə malikdir. Bu, Rusiya, Azərbaycan, Türkiyə və Ermənistan arasında dəmir yolu şəbəkəsini genişləndirəcək və regional ticarət fəaliyyətlərinə müsbət təsir göstərəcək.
Hərhansı maneələr yaranmazsa , koridor, şimalda Ermənistan və İran arasında dənizə çıxışı olmayan Azərbaycan anklavı olacaq və cənubda Türkiyə ilə qısa bir sərhəd kimi fəaliyyət göstərəcək. Zəngəzur dəhlizi Rusiya, Azərbaycan, Türkiyə, Ermənistan və İran arasında dəmir yolu şəbəkəsini genişləndirmək imkanı verməklə, Mərkəzi Asiyanı, Xəzər regionunu, Azərbaycan və Ermənistanı birləşdirən Sakit okeandan Türkiyəyə çoxsaylı ticarət yolları deməkdir.
Bəs dünyanın birdən-birə enerji, qida böhranı ilə yanaşı logistika problemlərini ən ağır şəkildə hiss etdikləri bir dönəmdə Azərbaycanın belə mötəbər uğurun astanasında olması sadəcə təsadüfdürmü?
Zəngəzur dəhlizinin tikintisi Azərbaycanın 2020-ci ildə İkinci Qarabağ müharibəsində qazandığı qələbədən və ərazilərinin onilliklər boyu davam edən erməni işğalından azad edilməsindən sonra regiona gətirdiyi iqtisadi səmərələrdən biridir.
Azərbaycan Zəngəzur dəhlizinin tərkib hissəsi kimi ölkənin Zəngilan rayonunda Ermənistan-Azərbaycan dövlət sərhədinə qədər uzanan həyati əhəmiyyət kəsb edən Horadiz-Ağbənd dəmir yolunu fəal şəkildə bərpa edir. Ümumi uzunluğu 110,4 kilometr olan layihə üç mərhələdə həyata keçirilir. Dəmir yolunun 2023-cü ildə fəaliyyətə keçməsi gözlənilir. (Caspiannews)
Azərbaycan hakimiyyəti əmindir ki, Zəngəzur dəhlizi kimi regional nəqliyyat layihələri sülh və əməkdaşlığa təkan verə və yeni imkanlar yarada bilər. Bəzi analitiklərin fikrincə, dəhliz Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizlərində bütün region ölkələrinə fayda gətirmək və 1,1 trilyon ABŞ dolları nominal ÜDM-i olan regional iqtisadiyyatları özündə birləşdirən Avrasiya ticarət və nəqliyyat kommunikasiyalarına töhfə vermək üçün mühüm əlaqə yaradacaq.
Eyni zamanda, ölkənin multimodal nəqliyyat infrastrukturunun, o cümlədən Xəzər dənizi sahilindəki Bakı Dəniz Ticarət Limanı və Azərbaycandan Türkiyəyə Gürcüstan ərazisindən keçən Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xəttinin Zəngəzur dəhlizinin mümkün istismarını dəstəkləyəcəyi gözlənilir.
Azərbaycan və Mərkəzi Asiyanın birlikdə hərəkətə keçməsi.
Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayevin Bakıya son səfəri zamanı Azərbaycan və Qazaxıstan ikitərəfli münasibətləri növbəti səviyyəyə qaldırmaq barədə razılığa gəliblər.
Görüşdə Qazaxıstan-Azərbaycan əlaqələrinin inkişaf etdirilməsi məqsədi ilə bir sıra sənədlər imzalanıb.
Prezident Əliyev və qazaxıstanlı həmkarı iki ölkənin aparıcı dövlət qurumları və şirkətləri arasında sahələrdə iki strateji əməkdaşlıq sazişi, o cümlədən 11 Anlaşma Memorandumu, bir protokol, üç saziş və bir əməkdaşlıq planı imzalayıblar. Əsas məsələlər isə yenidən dəyişən dünyanın ən vacib elementləri olan nəqliyyat, enerji, ticarət, dəmir yolu, aerokosmik, rəqəmsal inkişaf və s. mövzularıdır. Ölkələrin nəqliyyat və logistika sahəsində əməkdaşlığının əsas istiqaməti Orta Dəhlizdən istifadə etmək və Zəngəzur multimodal marşrutunu ona inteqrasiya etməkdir. Dəhlizin tam potensialının reallaşdırılmasının 2022-ci ilin birinci yarısında 194 milyon dollara çatan ikitərəfli ticarət dövriyyəsinin artmasına töhfə verəcəyi gözlənilir. Bu ilin sonuna qədər ticarət dövriyyəsinin 480 milyon dollar təşkil edəcəyi proqnozlaşdırılır.
Bir il ərzində Çindən Avropaya daşınan təxminən 10 milyon konteynerin 96 faizi dəniz yollarından, qalan 4 faizi isə Şimal dəhlizi də adlandırılan Trans-Sibir dəmir yolundan istifadə edir. Orta Dəhliz Avropa ilə Asiya arasında ticarət yolu kimi Şimal dəhlizinə nisbətən daha qənaətcil və sürətlidir həmçinin gediş məsafəsini 2000 kilometr azaldır.
Səmərəli istifadə olunarsa, Orta Dəhlizdən Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya ölkələrinə hər il 600 milyard dollar dəyərində olan Çin-Avropa ticarətindən faydalanmaq imkanı verən mühüm iqtisadi imkanlar yaranacağı gözlənilir. Xüsusilə, Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkmənistan limanlarında logistik mərkəzlərin və azad ticarət zonalarının yaradılması Transxəzər əməkdaşlığının inkişafına və dərinləşməsinə şərait yaradacaq.
|
Çinin Avropadan idxal göstəriciləri |
||
|
Ölkə |
Çəki (ton) |
Dəyər (ABŞ dolları) |
|
Ümumi |
76.578.938 |
362.018.988.306 |
|
Almaniya |
15.342.556 |
119.151.451.838 |
|
Fransa |
8.869.076 |
39.124.159.181 |
|
İsveçrə |
272.792 |
16.550.948.688 |
|
Böyük Britaniya |
9.331.776 |
25.638.250.732 |
|
İtalya |
2.412.823 |
30.282.516.796 |
|
İrlandiya |
282.114 |
17.626.343.293 |
|
Hollandiya |
2.051.674 |
14.005.021.292 |
|
Çexiya |
1.559.721 |
6.053.562.055 |
|
Danimarka |
1.091.124 |
6.976.100.310 |
|
Finlandiya |
2.984.283 |
5.327.677.502 |
|
Macarıstan |
207.582 |
5.566.040.966 |
|
Polşa |
1.517.811 |
5.541.754.810 |
|
Belçika |
1.638.794 |
8.571.362.423 |
|
Lüksemburq |
76.339 |
410.949.454 |
|
İspaniya |
3.955.221 |
12.290.113.825 |
|
Estoniya |
214.041 |
281.562.114 |
|
Latvia |
561.021 |
239.067.710 |
|
Litva |
273.061 |
433.493.355 |
|
Portuqaliya |
1.074.968 |
3.453.790.380 |
|
Yunanıstan |
968.590 |
973.040.142 |
|
Slovakiya |
812.879 |
7.547.226.024 |
|
Sloveniya |
139.865 |
632.024.313 |
|
Norveç |
14.525.887 |
10.761.967.449 |
|
İsveç |
3.509.930 |
9.871.906.417 |
|
Bolqarıstan |
948.612 |
1.797.759.261 |
|
Rumınya |
809.237 |
3.507.140.627 |
|
Avstriya |
799050,211 |
8418867085 |
|
Serbiya |
348112,002 |
984890264 |
|
Çinin Avropaya ixrac göstəriciləri |
||
|
Ölkə |
Çəki (ton) |
Dəyər (ABŞ dolları) |
|
Ümumi |
156.185.950 |
483.397.994.690 |
|
Almaniya |
13.453.300 |
115.180.539.012 |
|
Hollandiya |
40.078.419 |
53.572.737.334 |
|
Böyük Britaniya |
30.252.472 |
52.846.463.176 |
|
Belçika |
9.741.799 |
33.640.622.151 |
|
Fransa |
12.483.146 |
30.669.622.262 |
|
İtalya |
12.734.831 |
21.491.648.547 |
|
İsveçrə |
2.703.372 |
13.822.870.161 |
|
İspaniya |
13.888.085 |
16.061.067.898 |
|
Avstriya |
439.081 |
5.349.388.519 |
|
Macarıstan |
751.953 |
10.141.754.838 |
|
Serbiya |
380.930 |
2.242.268.405 |
|
Danimarka |
2.419.024 |
10.871.706.895 |
|
Norveç |
1.219.224 |
4.404.078.044 |
|
İsveç |
1.552.928 |
11.034.893.686 |
|
Çexiya |
877.751 |
15.108.153.421 |
|
Estoniya |
167.941 |
1.009.975.509 |
|
Latviya |
158.981 |
1.146.482.806 |
|
Litva |
478.192 |
2.195.782.161 |
|
Yunanıstan |
1.831.940 |
11.180.074.099 |
|
Polşa |
5.080.028 |
36.578.239.593 |
|
Rumınya |
1.185.124 |
6.708.527.744 |
|
Bolqarıstan |
491.704 |
2.312.182.195 |
|
Finlandiya |
606.443 |
3.802.994.857 |
|
İrlandiya |
586.225 |
5.321.222.830 |
|
Lüksemburq |
254.895 |
1.441.897.826 |
|
Portuqaliya |
1.178.139 |
5.354.238.083 |
|
Slovakiya |
376.837 |
4.545.307.977 |
|
Sloveniya |
813.185 |
5.363.254.661 |
Multimodal dəhlizin işə salınmasının bütün region ölkələrinə fayda verəcəyi və 1,1 trilyon dollar nominal ÜDM-i olan regional iqtisadiyyatları birləşdirən Avrasiya ticarət və nəqliyyat kommunikasiyalarına töhfə verəcəyi bildirilir. Dəhliz fəaliyyətə başlayanda Mərkəzi Asiya ixracatı Türkiyə və Avropa istiqamətində fasiləsiz quru marşrutu ilə gedəcək.
Rusiya-Ukrayna müharibəsinin qlobal iqtisadiyyata təsirləri.
26 iyul 2022-ci ildə Aİ-nin enerji nazirləri bu qış təbii qaza tələbatın könüllü olaraq 15% azaldılması ilə bağlı siyasi razılaşma əldə etdilər.
Nazirlər Rusiyanın Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəsi kontekstində Avropanın enerji vəziyyəti ilə bağlı fikir mübadiləsi aparıblar.
2022-ci il avqustun 5-də Şura yazılı prosedur vasitəsilə qaza olan tələbatın 15% azaldılması haqqında əsasnamə qəbul edib. Qəbul iyul ayında əldə edilmiş siyasi razılaşmadan sonra baş verib və tənzimləmə avqustun 8-də Rəsmi Jurnalda dərc olunaraq növbəti gün də qüvvəyə minəcək. (consilium.europa.eu)
Müharibənin enerji qiymətlərinə təsiri barədə Şuranın rəsmi saytında yazılır :
“2021-ci ilin ikinci yarısından etibarən Aİ və bütün dünyada enerji qiymətlərində kəskin artım olub. Rusiyanın Ukraynaya qarşı əsassız təcavüzü nəticəsində yanacağın qiyməti daha da artıb ki, bu da Aİ-də enerji təchizatının təhlükəsizliyi ilə bağlı narahatlıqlara səbəb olub. Rusiyanın bir sıra Aİ-yə üzv ölkələrə qaz tədarükünü dayandırmaq qərarı ilə vəziyyətə daha da mənfi təsir edib.”
2022-ci il mayın 19-da Şura Avropa Parlamenti ilə həmin ilin martında Avropa Komissiyası tərəfindən təqdim edilmiş qazın saxlanmasına dair yeni tənzimləmə üzrə müvəqqəti razılaşma əldə etdi.
Qaydalar Şura tərəfindən 27 iyun 2022-ci ildə qəbul edilib. Onların məqsədi Aİ-yə üzv dövlətlərin qaz anbarlarının növbəti qış mövsümündən əvvəl doldurulmasını və anbar obyektləri olmayan üzv dövlətlərlə paylaşılmasını təmin etməkdir.
Qaz tədarükü isə təkcə vətəndaşların yaşayış şərtləri üçün yox həm də iri sənayelər üçün həyati vacibliyə sahibdir.
Komissiya İttifaqdakı anbar tutumlarının mövsümə qədər doldurulmasını və həmrəylik ruhu ilə İttifaqın bütün ölkələrində bölüşdürülməsini təmin etmək üçün təklifi təqdim edib. Şura və Avropa Parlamenti yeni qaydalarla bağlı müvəqqəti razılığa da gəliblər. Aİ-yə üzv ölkələrin əksəriyyətinin öz ərazisində qaz anbarları var. Beş ölkədə (Almaniya, İtaliya, Fransa, Hollandiya və Avstriya) saxlama qabiliyyəti Aİ-nin ümumi tutumunun üçdə ikisini təşkil edir. Yeni təklifə əsasən, anbarları olmayan ölkələr ehtiyatlarını qorumaq üçün obyektlərə sahib olan üzv dövlətlərlə əməkdaşlıq edəcəklər.
Yeni yaranmış bu enerji böhranı şəraitində isə ölkələrin alternativ təbii qaz alışına ehtiyacları var. Şübhəsizdir ki, məhz belə bir zamanda Avropanın Azərbaycan marağının yaranması gözlənilən idi. Ursula Von der Leyenin Bakıya səfəri hər məsələdən öncə Azərbaycanın Avropa ilə strateji tərəfdaş kimi necə əhəmiyyət kəsb etdiyini göstərdi. Avropa İttifaqının təbii qaz tələbatının ödənilməsi yaxın gələcəkdə idxalın həcminin artırılmasını tələb edəcək. Təbii qaz idxalının hər zaman fasiləsiz və təhlükəsiz təchizatının təmin edilməsinin zəruriliyini dərk edən Avropa İttifaqı (Aİ) Cənub Qaz Dəhlizi (CQD) vasitəsilə Azərbaycandan təbii qaz əldə etmək də daxil olmaqla, tədarük mənbələrini şaxələndirməyə fəal cəhd göstərib. Bu məqsədə nail olmaq üçün Aİ Cənub Qaz Dəhlizinin bəzi hissələrinə maliyyə dəstəyi də göstərib (Sciencedirect).
Hazırda Azərbaycan yeganə Xəzəryanı ölkədir ki, mövcud infrastrukturu ilə Cənub Qaz Dəhlizi vasitəsilə təbii qazı Avropaya çatdıra bilər (Simon Pirani “Azerbaijan's Gas Supply Squeeze and the Consequences for the Southern Corridor Oxford Institute for Energy Studies, Oxford (2016).
Rusiyanın Ukraynaya hücumuna cavab olaraq Qərbin Rusiyaya qarşı başlatdığı maliyyə və iqtisadi müharibə, Moskvanın qlobal iqtisadiyyatın və maliyyə sisteminin böyük hissələrindən indiyə qədər heç vaxt şahidi olmadığı şəkildə qopmasına səbəb oldu. Rusiya hərbi döyüş meydanında qüvvələrini artırsa da, iqtisadi döyüş meydanında cavab tədbirləri indiyədək məhdud olub. Moskva xarici investorların aktivlərini satmasına müvəqqəti məhdudiyyət gətirdi.
Kreml indi xarici aktivləri müsadirə etmək ideyasını irəli sürür və bu, yüz milyardlarla avro dəyərində sərmayələrin milliləşdirilməsinə səbəb ola bilər. Bundan əlavə, martın 8-də prezident Putin mühüm xammalın idxalını və ixracını qadağan edən sərəncam imzalayıb. Hansı materialların və hansı ölkələrin təsirə məruz qalacağı dəqiqləşdirilməyib. Rusiyanın xammal ixracatının bir hissəsi Avropanın iqtisadiyyatının yaşıl və rəqəmsal transformasiyası kimi hədəfinin əsasını təşkil edirdi. İstər Moskva, istərsə də Brüssel bu mallara qarşı sanksiyaları ilk dəfə çəkəcək, Aİ gələcək aylarda və illərdə Rusiyadan və Çindən asılılığını azaltmaq üçün təcili olaraq iqtisadi təhlükəsizlik tədbirləri görməlidir.
Nəticə etibarı ilə rus xammalı Avropa üçün olduqca vacibdir. Rusiya Federasiyasının əlində sadəcə təbii qaz silahı deyil, həm də xammal silahı mövcuddur. Rusiya və Ukrayna arasında çıxan müharibə bizə data olaraq, məlumat bazası olaraq nələri deyir? Hansı data və rəqəmlərə əsasən biz bu sanksiya və iqtisadi böhranların ciddiliyinə dəlalət edirik? Suallara cavabı isə aşağıdakı statistikalar verir.
|
Rusiyanın Avropaya ixracı gerçəkləşdirdiyi ölkələr
|
||
|
Ölkələr |
Çəki (ton) |
Dəyər (ABŞ dolları) |
|
Ümumi |
331.072.074,01 |
182.934.962.923,00 |
|
Fransa |
23.559.871,48 |
11.394.536.945,00 |
|
Almaniya |
58.934.441,51 |
27.040.385.550,00 |
|
Böyük Britaniya |
14.301.176,45 |
9.617.049.443,00 |
|
Belçika |
10.395.399,70 |
6.337.983.128,00 |
|
Lüksemburq |
28.537,96 |
43.835.895,00 |
|
Hollandiya |
36.686.666,79 |
21.639.738.541,00 |
|
Danimarka |
4.201.618,21 |
2.243.938.113,00 |
|
Finlandiya |
13.923.119,52 |
10.051.869.994,00 |
|
İsveç |
4.853.066,94 |
2.462.309.285,00 |
|
Türkiyə |
39.637.518,00 |
28.839.579.549,00 |
|
Ukrayna |
19.057.726,06 |
5.850.077.081,00 |
|
Macarıstan |
8.671.485,17 |
4.268.412.553,00 |
|
Polşa |
33.178.391,42 |
20.114.258.680,00 |
|
Serbiya |
3.736.275,62 |
1.806.056.791,00 |
|
Avstriya |
1.121.803,64 |
753.093.198,00 |
|
Çexiya |
11.158.516,18 |
6.329.102.541,00 |
|
Slovakia |
15.742.801,85 |
6.586.791.276,00 |
|
Estoniya |
5.145.100,89 |
2.797.351.974,00 |
|
Latviya |
3.170.735,47 |
2.095.726.101,00 |
|
Litva |
9.819.173,89 |
5.294.151.861,00 |
|
Portuqaliya |
2.106.782,81 |
1.262.991.518,00 |
|
Rumınya |
11.482.154,45 |
5.623.563.412,00 |
|
İsveçrə |
159.710,03 |
482.159.494,00 |
Digər statistika və fayllar sırası ilə aşağıdakı kimidir : Aşağıdakı data göstəriciləri ən bahalı məhsullardan bəzilərinin nümunəsidir. (Ümumi data isə toplanılaraq əldə edilib.)
|
Rusiyanın Avropa dövlətlərinə ümumi ixracı |
||
|
Məhsul adı |
Çəki (ton) |
Dəyər (ABŞ dolları) |
|
Ümumi |
331.072.074 |
182.934.962.923 |
|
Kənd təsərrüfatı maşınları və alətləri |
6.994 |
46.751.619 |
|
Təyyarə |
447 |
163.799.370 |
|
Spirtli içkilər |
52.134 |
145.562.836 |
|
Alüminium |
1.257.537 |
3.421.149.318 |
|
Anim./tərəvəz. Yağlar və yağlar, emal edilmiş və mumlar |
17.301 |
14.929.789 |
|
Heyvan yağları və yağlar |
0 |
267 |
|
Süni plastik materiallardan məmulatlar |
100 |
475.359 |
|
Kağız, sellüloz, kartondan məmulatlar |
30.473 |
86.755.070 |
|
Rezin |
165.044 |
693.507.162 |
|
Arpa, dəyirmansız |
1.086.618 |
303.816.571 |
|
Meyvə-tərəvəz unundan taxıl hazırlığı və hazırlıqları |
61.870 |
53.055.375 |
|
Taxıllar, üyüdülməmiş buğda, düyü, arpa və qarğıdalı istisna |
121.530 |
45.160.664 |
|
Kimyəvi materiallar və məmulatlar, nes |
236.884 |
246.291.464 |
|
Şokolad və digər yeməklər davam edir. Kakao, nes |
15.821 |
48.469.821 |
|
Gil və odadavamlı tikinti materialları |
113.252 |
53.860.755 |
|
Xəzdən başqa geyim |
8.276 |
80.936.503 |
|
Kömür, koks və briketlər |
73.145.862 |
8.959.807.421 |
|
Mis |
283.432 |
2.639.495.022 |
|
Xam heyvan materialları, nes |
7.706 |
39.272.817 |
|
Kömür, neft və qazdan xam kimyəvi maddələr |
7.676.759 |
3.357.352.091 |
|
Xam kauçuk, o cümlədən sintetik və rekultivasiya edilmiş |
539.150 |
1.006.687.375 |
|
Elektrik enerjisi |
0 |
952.578.869 |
|
Elektrik enerjisi maşınları və keçid qurğuları |
10.882 |
214.901.305 |
|
Elektrik enerjisinin paylanması üçün avadanlıq |
2.982 |
65.398.362 |
|
Yem. Taxıllar |
2.957.492 |
1.073.462.019 |
|
İstehsal olunan gübrələr |
4.839.688 |
1.952.753.255 |
|
Gübrələr, xam |
1.345.421 |
219.001.325 |
|
Bitmiş struktur hissələri və strukturları, nes |
62.850 |
613.531.244 |
|
Balıq, təzə və sadəcə konservləşdirilmişdir |
114.740 |
669.930.357 |
|
Sabit bitki yağları, yumşaq |
953.321 |
1.255.940.482 |
|
Qida hazırlıqları |
97.599 |
153.857.803 |
|
Meyvə, konservləşdirilmiş və meyvə preparatları |
12.124 |
32.306.921 |
|
Yanacaq odun və kömür |
2.407.875 |
364.977.441 |
|
Kürk dəriləri, soyunmuş |
98 |
17.491.308 |
|
Mebel |
82.753 |
176.136.966 |
|
Qaz, təbii və istehsal |
36.337.026 |
16.973.025.230 |
|
Şüşə qablar |
248.500 |
115.335.553 |
|
Külçələr və dəmir və ya poladın digər ilkin formaları |
6.049.886 |
7.933.577.449 |
|
İnorq.kimyəvi elementlər, oksidlər, halogen duzlar |
1.721.010 |
1.807.935.066 |
|
Dəmir və polad çubuqlar, çubuqlar, bucaqlar, formalar |
1.435.557 |
1.188.447.889 |
|
Dəmir və polad qırıntıları |
2.294.352 |
1.152.759.057 |
|
Dəmir və polad məftil, məftil istisna olmaqla |
245.235 |
237.242.487 |
|
Dəmir filizi və konsentratları |
12.283.713 |
2.465.790.642 |
|
Zərgərlik və qızıl/gümüş dəmirçi məmulatları |
5 |
72.280.290 |
|
Qurğuşun |
47.768 |
107.398.133 |
|
Əhəng, sement & fabr.bldg.mat. Köhnə şüşə/gil mat |
436.106 |
156.776.430 |
|
Maşın və məişət texnikası elektrik olmayan hissələri |
61.935 |
439.969.035 |
|
Xüsusi sənaye sahələri üçün maşınlar |
43.341 |
152.553.320 |
|
Dəyirməmiş qarğıdalı |
1.175.173 |
326.575.204 |
|
Tütün |
20.717 |
168.369.339 |
|
Əldə və ya maşınlarda istifadə üçün alətlər |
1.747 |
19.532.893 |
|
Səyahət malları, çantalar və oxşar məmulatlar |
196 |
6.759.172 |
|
Dəmir və ya poladdan borular, borular və fitinqlər |
268.426 |
291.061.253 |
|
Dəmir və ya poladdan universallar, boşqablar və təbəqələr |
893.304 |
958.208.677 |
|
Tərəvəz, kök və kök yumruları pres və ya hazırlanmış nes |
660 |
4.365.106 |
|
Təzə və ya qurudulmuş tərəvəzlər, köklər və kök yumruları |
414.489 |
234.582.584 |
|
Şponlar, faner lövhələr və digər ağaclar, işlənmiş, nes |
2.958.412 |
1.049.591.070 |
|
Dəyirməmiş buğda, o cümlədən çəmən və məzəli |
6.285.988 |
1.889.692.659 |
|
Elektrik və qılıncoynatma barmaqlıqları kimi məftil |
28.713 |
42.240.907 |
|
Kobud və ya təxminən kvadrat şəklində ağac |
3.066.024 |
304.183.050 |
|
Ağac istehsalı, |
341.580 |
364.218.521 |
|
Taxta, formalı və ya sadəcə işlənmiş |
2.671.323 |
1.669.997.895 |
|
İncəsənət əsərləri, kolleksiyaçı parçaları və antikvarlar |
222 |
19.139.364 |
Rəqəmlər isə onu göstərir ki, Avropa üçün vəziyyət olduqca kritikdir. Rusiya isə nəğd pul axışını hazırda sadəcə müharibəyə yönəltməkdədir. Belə olduğu halda Mərkəzi Asiya kanalları ilə Azərbaycanı Zəngəzur koridoru ilə birlikdə vacib transport logistik mərkəzə çevirə bilər. Yeni dünyada isə logistika qan damarından belə vacib bir mövhumdur.
Paşa Bayramov
Sosial Tədqiqatlar Mərkəzi