Amnistiyanın siyasi, tarixi, sosioloji əhəmiyyəti və Azərbaycanda verilən amnistiyalar

07.12.2021

Amnistiya qədim zamanlardan bəri dövlətlər tərəfindən üsyançı qruplaşmaları ram etmək, reformlar həyata keçirmək və münaqişənin qarşı tərəfi ilə sülhə nail olmaq məqsədilə istifadə olunan siyasi bir alət olmuşdur. Son illərdə beynəlxalq hüquq bu alətin istifadəsinin zərərçəkmişlərin haqqlarını pozduğu və zorakılığın daha da güclənməsinə səbəb olduğu iddia edilir. Lakin bu yanaşma siyasi debatlarda mübahisəyə səbəb olur və amnistiya verilməsi sabitlik, sülh və əmin-amanlığın təminatının məcburi qarşılığı kimi dəyərləndirilir. Bu araşdırmada amnistiya anlayışı, amnistiyanın siyasi tarixi, onun sosioloji əhəmiyyəti və Azərbaycanda indiyədək verilən amnistiyalar təqdim olunmaqdadır. Xüsusilə II Qarabağ müharibəsindən sonra Azərbaycanda həbsdə olan erməni cinayətkarlarının əfv olunmalı olub-olmadığını müəyyənləşdirmək üçün beynəlxalq təcrübə prizmasından bu mövzunun araşdırılmasının əhəmiyyətli olduğunu qeyd etmək olar.

Amnistiya anlayışı

Amnistiya, yəni əfv cinayət qədər təbii və cəza qədər qədim bir akt olmaqla yanaşı, hüququn ən mübahisəli mövzularından birini təşkil edir. Əfvin təməlində humanizm və mərhəmət duyğusu dayansa da, verilmə səbəbləri müxtəlif ola bilər; hər hansı ictimai bir sevinci paylaşmaq məqsədilə cinayətkarların əfv edilməsi, cinayət əməli törədən vətəndaşların dövlətin tələb etdiyi hərəkəti icra etməsi şərtilə (müvafiq şərt qarşılığında) əfv edilməsi, və ən önəmlisi ictimai və siyasi olaraq yaşanan ağır böhranlardan sonra sülhün və sabitliyin təmini məqsədilə dövlət həyatında təmiz bir səhifə açılmasını təmin etmək üçün verilən siyasi əfvlər. Bundan əlavə amnistiyaların prezident seçkiləri dövrünün ənənəvi siyasi aləti olduğunu da qeyd etmək olar.

Əfvlər doğurduğu nəticə etibarilə iki yerə ayrılır: ümumi amnistiya və xüsusi əfv. Bu ayrım Kontinental Avropada mövcud olan Roman-German hüquq sisteminin bir parçasıdır (Azərbaycan hüquq sistemi də bura daxildir). Anqlo-Sakson hüquq sistemində isə belə bir ayrım tətbiq olunmur. Bu cür təsnifat əfv edilən şəxslərin sayına görə deyil, müvafiq cinayətlərin hüquqi olaraq yaratdığı nəticəyə əsaslanır. Belə ki, əgər əfv ictimai (hər hansı əhali və insan qrupu ilə bağlı) bir davanın heç açılmamasına, açılmışsa ortadan qaldırılmasına, hökm verilmişsə cəzanın bütün nəticələri ilə birlikdə ləğv olunmasına səbəb olursa bu, ümumi əfv; əgər (adları konkret olaraq müəyyən olunmuş bir və ya bir qrup şəxslə bağlı) artıq dəqiqləşmiş hər hansı bir cəza hökmünü ortadan qaldırır, yaxud yüngülləşdirir və ya dəyişdirirsə bu, xüsusi əfvdir.

Amnistiya cinayətlərin bağışlanmasını deyil, unudulmasını nəzərdə tutur. Bu, heç bir zaman həmin cinayətlərə haqq verildiyi anlamına gəlmir. Lakin Şərqi Avropanın anti-kommunist dissidentlərindən, həmçinin amnistiya tətbiqinin tərəfdarlarından olan Adam Michnikin məşhur “Amnistiya, amneziya yox” sloqanında deyildiyi kimi, amnistiya verməklə yaşananları birdəfəlik unutmaq da olmaz.

Xüsusilə silahlı münaqişələrlə bağlı verilən amnistiya qanunlarının məqsədi sülh quruculuğu prosesini sürətləndirmək, normal münasibətlərin qurula biləcəyinə işarə etmək hesab olunur. Keçid dövrü ədaləti bərpa aləti olaraq görülən müvafiq amnistiya münaqişə tərəfləri arasında inamın bərpasına və münaqişənin təkrar qızışmasının qarşısının alınmasına xidmət edir. Müharibə cinayətləri istisna olmaqla amnistiyanın münaqişənin qarşı tərəfinə, xüsusilə beynəlxalq olmayan silahlı münaqişələrin tərəfi olan qeyri-dövlət silahlı qruplaşmalarına münasibətdə tətbiq olunması beynəlxalq humanitar hüququn əsas alətlərindən biri hesab olunur. BMT TŞ, BMT Baş Assambleyası, BMT İnsan Haqları Komissiyası (1996/71 və 1996/73 saylı qətnamələr), NATO və Avropa İttifaqı kimi qurumlar münaqişədə iştirak edənlərin bir qisminə (müharibə cinayətləri törətməyənlərə) müvafiq amnistiyaların tətbiq olunmasını dəstəkləyir. Bundan başqa 1949-cu ildə qəbul edilən Cenevrə Konvensiyalarına 1977-ci ildə əlavə olunan II Əlavə Protokolun 6(5)-ci maddəsində də münaqişənin və zorakılıq dövrünün başa çatması ilə münaqişə tərəflərinin həmin münaqişədə iştirak edənlərə amnistiya tətbiq etməsi məsləhət görülür. Lakin müvafiq norma beynəlxalq olmayan silahlı münaqişələr üçün nəzərdə tutulub, beynəlxalq silahlı münaqişələri əhatə etmir. Belə ki, beynəlxalq silahlı münaqişələr zamanı məhbus (əsir) statusu özlüyündə həmin insanların qorunmasını təmin edir. Təbii olaraq, həmin insanların ekstradisiyası, geri-təhvil verilməsi məsələsinin necə tənzim olunması, ümumiyyətlə müharibə cinayətlərinə görə amnistiya tətbiqi məsələsi də beynəlxalq hüquq gündəliyinə daxildir. Ümumiyyətlə dövlətlər yalnız öz daxili hüquqları, imzaladıqları və tərəf olduqları beynəlxalq sazişlərə bağlıdırlar və amnistiya tamamilə dövlətlərin daxili hüquqlarına aid olub, digər dövlətlər üçün müvafiq beynəlxalq bağlılıq yaratmır. Yalnız iki və ya daha çox dövlət arasında müvafiq sülh sazişi çərçivəsində razılaşdırılan amnistiya həmin dövlətlər üçün hüquqi bağlılıq yarada bilər. Odur ki, dövlətlər sülh sazişi çərçivəsində qarşılıqlı şəkildə cinayətkarları bağışlaya və təhvil verə bilərlər. Lakin ne bis in idem psinsipi müvafiq hüquqi öhdəliyi yalnız sazişi imzalayan tərəflər üçün yaradır. Bəzən elə hallar da olur ki, məsələn, ABŞ, beynəlxalq cinayət törədən vətəndaşlarının qanuni qaydada cəzalandırılmasının qarşısını almaq məqsədilə Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi (BCM) qərarının icrasını bir illik donduran BMT TŞ qətnamələrini çıxartma ənənəsini beynəlxalq hüquqa gətirmişdir. Beləliklə bu nümunə, müharibə cinayətlərinə görə cəzalandırma mexanizminə dövlətin müdaxiləsi presedentini yaratmaqdadır.

Bəzi hallarda amnistiya ədaləti təmin etmək üçün olmasa da, sülhü təmin etmək üçün ən ağıllı vasitə ola bilir. Bu qəbildən Latın Amerikası və Cənubi Afrikadakı münaqişələrlə bağlı yaradılan İnam və Barışıq Komissiyalarını göstərmək olar.

Amnistiyaların siyasi tarixi

Amnistiya tarixən bütün dünyada geniş tətbiq olunur və bu tətbiqin müxtəlif formaları dünyanın əksər dövlətlərinin milli qanunvericiklərində öz əksini tapır. Tarixdə cəza hüququ mətnləri olaraq tanınan Manu, Hammurappi, Çingiz xan, Assur və Hitit qanunlarında əfv hökmlərinə, indiki kimi aydın olmasa da, yer verilmişdir. Ümumi amnistiya xarakteri daşıyan qanun ilk dəfə e.ə. 403/404-cü ildə Afinada qəbul edilmişdir. Afinalı general Trasibul bu tarixdə Afinadan otuz nəfər tiranı sürgün etmiş, bundan sonra isə vətəndaşların əvvəlki siyasi fəaliyyətlərinə görə cinayət məsuliyyətə cəlb olunmasını qadağan edən qanun qəbul edilmişdi. “Keçmişdə yaşananları unutma” adını alan qanun köhnə siyasi mübarizələrin xatirələrini silmək məqsədi daşıyır və qanuni olaraq keçmişin unudulmasını əmr edirdi. Afinada hərbi vəzifəsini ataraq savaşdan qaçdığına görə vətəndaşlıq haqqını itirənlər də yalnız amnistiya vasitəsilə əfv oluna bilərdi. Qədim yunan filosofu Platon düşməndən intiqam almanın ən yaxşı yolunun onun əfv olunması olduğunu qeyd edirdi. Roma hüququnda isə əfv aktı “Indulgetia Principis” adı ilə tanınırdı. Romada ümumi amnistiya adətən hər hansı bayram günləri, xüsusi günlərlə əlaqədar, xüsusilə böyük qələbələrdən sonra Senatın qərarı ilə verilirdi. Belə ki, yunan hüququnda əfv xalqa aid idisə, Roma hüququnda bu aktın icrası senat və prinsə verilmiş, daha sonra əfv digər bütün Avropa hüquq sistemlərinə keçmişdir. Fransada meydana gələn məşhur Vandee adlı vətəndaş müharibəsi zamanı iqtidara qarşı çıxanların cəzaları daha sonra elan edilən ümumi amnistiya ilə ləğv olunmuşdur. Bənzər şəkildə ABŞ Prezidenti Endryu Consonun 1865-ci ildə bütün keçmiş Konfederasiyaçıları (1861-1865-ci illərin vətəndaş müharibəsinin bəzi liderləri istisna olmaqla) Vətənə sədaqət andı içmək şərtilə əfv etməsi göstərilə bilər. Yaxud Osmanlı İmperatorluğunda padşahın taxta çıxması, doğum və digər xüsusi günlər münasibətilə müxtəlif vaxtlarda verilən amnistiyalar misal göstərilə bilər. Daha sonra “Məşrutiyət İnqilabı” adını alan 1908-ci il hadisələri zamanı xalqın ayaqlanmasından narahat olan hökümət, İstanbuldakı və digər bəzi bölgələrdəki siyasi məhbuslar və sürgündəkilər üçün ümumi amnistiya elan etmişdi. Balkan müharibələri zamanı da hökümətə qarşı çıxan yerli əhali, yerli məmur, yerli polis (jandarma) gücləri daxil, əfv olunmuşdu. Müharibə başa çatdıqdan sonra isə, 15 iyun 1915-ci il tarixində sadəcə siyasi məhbusları deyil, həmçinin adi cinayətkarların bağışlanılmasını da özündə ehtiva edən ümumi amnistiya elan edilmişdir.

Amnistiya həm də özünə tərəfdar toplamaqla, qarşı tərəfi özünə çəkmək məqsədilə də verilə bilər. Məsələn, I Dünya Müharibəsi zamanı Osmanlı Dövləti (İstanbul höküməti) Antanta dövlətləri tərəfindən məğlub edilərək Mudros Sülh Sazişini imzalamağa məcbur edildikdən sonra, Türkiyə xarici güclər tərəfindən parçalanmağa başlamışdı. Buna qarşı Atatürkün liderliyi altında Anadoluda başlanan Milli Mübarizə Hərəkatına lazımi əsgər ehtiyatını təmin etmək və tərəfdar toplamaq üçün müxtəlif amnistiya qanunları verilmişdi (135 (14 iyul 1921 Darülhərbdə faydası toxunan məhbusların əfvinə dair), 158 (20 oktyabr 1921 Şeyx Əşrəf məsələsində əlaqədar olanların əfvinə dair), 162 (izinsiz əqdi nikah və izdivacdan dolayı məhkum olanların əfvinə dair), 168 (5 dekabr 1921 ümumi əfvə dair), 170 (19 dekabr 1921 Vətənə xəyanət günahkarlarından bir qisminin əfvinə dair), 179 (7 yanvar 1922 ümumi əfv), 318 (31 mart 1923 əsirlərin əfvi) nömrəli qanunlar). Bunlardan xüsusilə 170 və 318 nömrəli qanunlar xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, Türkiyənin xarici qüvvələrə qarşı Milli Mübarizə Hərəkatının davam etdiyi müddətdə bu hərəkata qarşı çıxan daxili düşmənlər Vətənə Xəyanət Qanunu vasitəsilə zərərsizləşdirilmiş, üsyanları yatırılmışdır. Lakin daha sonra üsyançıların sadəcə İstanbuldakı padşah hakimiyyətinin təhriki altında müvafiq üsyanlara qatıldıqları, əslində sadəcə cahil olduqları, Milli Mübarizəni qalibiyyətlə tamamlamaq üçün insanları uzaqlaşdırmaq deyil, əksinə qazanmaq lazım olduğu iddia edilərək 19 dekabr 1921 tarixində qəbul olunan 170 nömrəli qanunla ümumi bir amnistiya tətbiq olunmuşdur. Amnistiyanın sərhədlərinə dair belə bir dialoq mövcuddur: TBMM-nin Mersindən olan deputatı Selahattin bəy “Kəndləri basanlar, adam öldürənlər, kəndləri soyanlar, kənddəki insanları üsyana sürükləyənlər də mütəşəbbisdir. Onlar da əfv olunacaqlarmı?” deyə soruşmuş, Canik deputatı Nafiz bəy isə cavab vermişdir ki, “Mütəşəbbis və muharriklər, təşəbbüs və təhrik fəaliyyətləri həyata keçirmişsə bunlar amnistiyadan kənar qalacaqlar”. Yəni, Vətənə xəyanət edənlərin hamısı bağışlanmamışdır. Əfv edilməyənlər əsl cinayətkarlar, cinayətlərin təşəbbüskarları və təhrik ediciləri idi. Vətəndən uzaq, xarici bir dövlətlə ilhaq üçün çalışanlar, cəsusluq edənlər, dövlətin maddi və mənəvi gücünü yıxmağa çalışanlar da həmçinin əfvdən kənar qalmışdı. 31 mart 1923 tarixində qəbul olunan 318 nömrəli qanun isə 1923-cü ildə Lozan Konfransında Türkiyə və Yunanıstan hökümətləri arasında imzalanan anlaşmadan sonra hərbi və sivil əsirlərin bağışlanılmasına dair idi. Bənzər əfv qanunları Türkiyə Cumhuriyyətinin elan olunmasından sonra da qəbul edilmişdir.

Ümumiyyətlə münaqişə sonrası dövrdə insanların cəmiyyətə təkrar inteqrasiyasının təmin olunması baxımından amnistiyalar böyük əhəmiyyət daşıyır və bu çərçivədə ən mübahisəli amnistiyaların keçmiş Nazi üzvlərinin əfvi ilə bağlı olduğunu qeyd edə bilərik. Konrad Adenauer hökümətinin ilk günlərindən etibarən gündəmə gətirilən ümumi amnistiya çərçivəsində “131-ci maddə” olaraq bilinən qanun maddəsi isə bunun kulminasiya nöqtəsini təşkil etməkdədir. Belə ki, 1933-1945-ci illərdə Üçüncü Reyxə, o cümlədən Hitlerə və ya nasizmə xidmət etmiş dövlət qulluqçularının, hərbçilər, professorlar və hakimlər, vs. əksəriyyəti 1951-ci ildə əfv olunmuş və əvvəlki iş yerlərinə geri dönmə haqqı əldə etmişdilər. 1954-cü ildə qəbul olunan ikinci amnistiya qanunu isə biraz daha irəli gedərək xüsusilə ağır müharibə cinayətləri törətmiş nasistlərin əfvini nəzərdə tutmuşdur. Bu amnistiya Nuremberq məhkəməsi qərarı ilə üzərinə müxtəlif sanksiyalar tətbiq olunan şəxslərin əfvini ehtiva edirdi. Bu qanundan faydalanan əsasən cinayətkar olmayan nasistlər olsa da, ümumilikdə Nazi keçmişinin araşdırılmasının lazım olmadığını təlqin və tərənnüm etməsi baxımından böyük siyasi əhəmiyyət daşıyır. Təsadüfi deyil ki, Adenauer 1953-cü il seçkilərində təkrar qazanaraq kansler seçilmişdi (1949-1963-cü illərdə hakimiyyətdə olmuşdur).

Bəzi ölkələrdə amnistiya tez-tez tətbiq olunur və geniş qrupları əhatə edir, lakin Latın Amerikası (LA) dövlətlərində adətən nadir hallarda və “siyasi” cinayətlərlə bağlı verilir. Ümumiyyətlə Latın Amerikası dövlətlərinin bir çoxunda hərbi çevrilişlər vasitəsilə hərbi diktaturalar qurulmuş, onların hakimiyyəti dövründə müxtəlif insan haqları pozuntuları baş vermişdir. Demokratiyaya keçid dövrlərində əvvəlki dövrlərin cinayətlərinə dair müxtəlif amnistiyalar tətbiq olunmuşdur (Argentina, Çili və Peru nümunələri). Məsələn, Çilidə 11 sentyabr 1973-cü il tarixindən (Pinoçet tərəfindən hərbi çevriliş) 10 mart 1978-ci il tarixinə qədər olan dövrdə həyata keçirilən bütün cinayətlərin əfvi haqqında 18 aprel 1978-ci il tarixli No.2.191 saylı qanunu göstərə bilərik. Bənzər şəkildə Argentinada 1976-1983-cü illər arasında mövcud olan hərbi xunta rejimi tərəfindən insan haqqlarının pozulması faktlarının araşdırılmasını və cəzalandırılması prosesini dayandıran 1986 və 1987-ci illərin Punto Final və Obediencia Debida aktları göstərilə bilər. Həmçinin 1989-cu ildə 1002/89 nömrəli dekret ilə Argentina Prezidentinin 30 yüksək çinli xunta liderini əfv etməsi də bu qəbildəndir. Peruda isə Prezident Fujimori özünün və digərlərinin 1990-cı illərin əvvəllərində solçularla partizan savaşında törətdikləri insan haqqları pozuntularına görə icra olunan cinayət işinin əleyhinə 14 iyun 1995-ci il tarixində (26.479 saylı qanunla) amnistiya çıxarmışdır. Lakin bu amnistiyalar heç də hər zaman beynəlxalq hüquq normaları ilə səsləşmir. Məsələn, Inter-American İnsan Hüquqları Məhkəməsi bir sıra LA ölkəsindəki müvafiq amnistiya qanunlarını qanunsuz elan edən məhkəmə işlərini icra etmişdir. Bu qəbildən 2001-ci ildə Barrios Altos v. Peru işi, həmçinin 2006-cı ildə La Cantuta v. Peru, yaxud Almonacid v. Çili işi üzrə müvafiq məhkəmə qərarları göstərilə bilər. Məsələn, 1991-1992-ci illərdə o dövrdə Prezident olan Fujimorinin əmri ilə “La Colina” yarım-hərbi qruplaşması tərəfindən solçulara qarşı həyata keçirilən qətliamların cəzalandırılmasını durdurmaq üçün 1995-ci ildə çıxarılan amnistiya qanunu Inter-American Məhkəməsi tərəfindən qeyri-leqal elan edilmiş və zərərçəkmişlərin və onların ailə üzvlərinin haqqını pozduğunu qeyd etmişdir. Burda hansı məhkəmənin qərarının daha ali olması məsələsi ortaya çıxır ki, beynəlxalq hüquq normalarına görə beynəlxalq məhkəmənin qərarı milli məhkəmə qərarı üzərində üstünlük təşkil edir. Məsələn, Peru Barrios Altos işində müvafiq beynəlxalq məhkəmə qərarını yerinə yetirmiş və daha öncə çıxarılan amnistiya qərarını gücdən düşmüş elan etmişdir. Belə ki, Peru Konstitusiya Məhkəməsinə görə, Inter-American Məhkəməsinin qərarları yerli Peru məhkəmələri, hətta Konstitusiya Məhkəməsi qərarları üzərində üstün və bağlayıcı təsirə malikdir. Bundan sonra Peru məhkəmələri müxtəlif dövrlərdə müvafiq 1995-ci il amnistiyalarının məhdudlaşdırılması üçün addımlar atmışlar. Bu qəbildən ən sərt addım isə 2009-cu ildə keçmiş Prezident Fujimorinin Barrios Altos və La Cantuta qətliamlarına görə 25 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilməsi haqqında müvafiq yerli məhkəmə qərarını göstərmək olar. Lakin göründüyü kimi bunlar siyasi proseslərin nəticəsində baş vermişdir. Belə ki, beynəlxalq məhkəmənin qərarı yalnız Fujimoriyə müxalif güclər iqtidara gəldikdən sonra hüquqi gücə sahib olmuş və icra olunmuşdur. Məsələn Çilidə ümumiyyətlə müvafiq beynəlxalq məhkəmənin qərarları ciddiyə alınmamışdır. Hətta Çili höküməti tərəfindən irəli sürülən, bəzi cinayətlərin amnistiyadan kənar qalmasını təklif edən qanun layihəsi Konqres tərəfindən 2010-cu ildə dondurulmuşdur. Lakin bununla yanaşı Çili Ali Məhkəməsinin qərarına əsasən 1978-ci ilin amnistiyaları, xüsusilə müharibə cinayətləri vəya insanlıq əleyhinə cinayətlərə dair amnistiyalar icra olunmamışdır. Həmçinin Argentina da 1980-ci illərdə çıxarılan amnistiya qanunu həmin dövrdə “milli barışığın təmin olunması və demokratik sistemin inkişafı” üçün labüd hesab olunsa da, 2003-cü ildə Konqress tərəfindən ləğv edilmiş, 2005-ci ildə isə Konqresin qərarı Ali Məhkəmə tərəfindən də təsdiq edilmişdir.

BMT (2009) tərəfindən yayımlanan Rule-of-Law Tools for Post-Conflict States: Amnesties (Münaqişə sonrası dövlətlər üçün qayda-qanunu bərpa etmək üçün vasitələr: amnistiyalar) adlı çalışma beynəlxalq hüquqla və BMT siyasəti ilə zidd təşkil edə biləcək amnistiyaların düzəldilməsi üçün ideyalar toplusu hesab edilə bilər. BMT ümumilikdə və xüsusilə sülh quruculuğu çərçivəsində belə, müharibə cinayətləri və sərt insan haqları pozuntularına görə amnistiyanın verilməsinə qarşı çıxır. BMT-nin keçmiş Baş Katibi Ban Ki-moon, 2007-ci ilin sentyabrında Sudana səfəri zamanı səsləndirmişdir ki: “Ədalət sülhü təsis etmək və davamlılığını təmin etmək üçün önəmlidir. Lakin cəzasızlıq mədəniyyətini formalaşdırmaq və keçmişdə törədilmiş müharibə cinayətlərinin izini itirmək sülh prosesini məhvə aparar”. Bunun bariz nümunəsi 1999 Lome sülh sazişidir. Belə ki, bu saziş ilə amnistiya alanlar daha sonra təkrar müharibə cinayətləri törədərək Siera Leondakı münaqişəni daha da qabartmış və yeni müharibə cinayətlərinə alət olmuşlar. Bunun tərsinə olaraq bəzi münaqişələrdə sülh sazişi amnistiya olmadan da əldə oluna bilmişdir. Məsələn, keçmiş Yuqoslaviya Prezidenti Slobodan Miloşeviç Kosovodakı münaqişəni bitirmək üçün danışıqlar apardığı bir müddətdə Beynəlxalq Cinayət Tribunalı tərəfindən haqqında çıxarılan mühakiməni qəbul etmiş, lakin bu, bir çoxlarının qorxusuna baxmayaraq, bu, sülh prosesini dayandıra bilməmişdir.

Siyasi Həllər Araşdırmalar Proqramı (The Political Settlements Research Programme) 1990-2016-cı illər arasında dünyada yaşanan münaqişələr (daxili və beynəlxalq) və bu çərçivədə (ya münaqişə dövrü, ya sülh danışıqları dövrü, yaxud da post-münaqişə dövründə) qəbul olunan 289 amnistiya[1] aktını araşdıraraq vahid məlumat bazasında toplamışdır. Bu amnistiyalar araşdırmanın sonundakı əlavədə göstərilmişdir. Müvafiq məlumat bazasının araşdırılmasından belə qənaətə gəlmək olar ki, zəif hökümətlər tərəfindən, sadəcə hakimiyyəti qorumaq məqsədilə verilən amnistiyalar əks effekt verərək, müvafiq hakimiyyətlərin daha da zəif görünməsinə, bəzi nümunələrdə hətta dövlətin parçalanmasına gətirib çıxarmışdır. Əksinə, münaqişənin güclü və qalibi tərəfindən verilən amnistiyalar isə müvafiq tərəfin daha da güclü olduğuna dəlalət etməkdədir. Həmçinin daxili münaqişələrlə çalxalanan bir çox dövlətlərdə münaqişənin qarşı tərəfinin üzvlərinin silahı yerə qoyması və təslim olması şərtilə müvafiq amnistiyalar tətbiq olunmuşdur. Bundan başqa münaqişənin başa çatmasından sonra, yaxud hakimiyyətə yeni gələn hökümətin müvafiq olaraq amnistiya tətbiq etdiyini görə bilərik. Hətta ən qəddar qanunları və fəaliyyətləri ilə siyasi tarixin yaddaşında qalan taliblər (1996-2001-ci illərdə birinci hökümətləri) məğlub edilərək devrildikdən və Əfqanıstanda keçid höküməti qurulduqdan az sonra, keçid hökümətinin başçısı Hamid Karzai (2004-cü ildə Əfqanıstan Prezidenti seçilmişdir) tərəfindən 2003-cü ildə qəbul edilən müvafiq sərəncam ilə əfv edilmişlər. Karzai höküməti Qərb tərəfindən dəstəkləndiyi üçün həmin dövrdə bu mütərəqqi bir addım sayıla bilərdi. Lakin məsələn Çad nümunəsinə baxıldığında görə bilərik ki, ölkədə çox sayda amnistiya aktları qəbul olunub, vətəndaş müharibəsinin qarşı tərəfi əfv olunmağa çalışılıbsa da, müvafiq aktlar davam edən müharibəni bitirməyib, barışığı təmin etməyib və 1960-cı ildə Fransa koloniya idarəsindən azad olub müstəqillik qazandığı gündən bəri davam edən vətəndaş müharibəsi günümüzədək davam etməkdə və Çadın müxtəlif dini və siyasi cərəyanlara aid vətəndaşları arasında qarşıdurmalar davam etməkdədir.

Amnistiyanın sosioloji əhəmiyyəti

Hüquqi olaraq hər hansı cinayət əməlinə görə bir və ya bir qrup şəxsi bağışlamaq, onları müvafiq olaraq cəzalandırmaqdan imtina etmək, və ya cəzalarını yüngülləşdirmək üçün istifadə olunan amnistiyanın legitimliyi və sosioloji əhəmiyyəti ən qədim zamanlardan bəri dərin mübahisələrə səbəb olmuşdur.

Siyasi qarşıdurmaların səbəb olduğu münaqişələrdən sonra tərəflərdən biri zəfər qazanarsa keçmiş davaları unutmağı (onun nəticələrini daima xatırlamaq şərtilə) onun seçə biləcəyi ən yaxşı davranış tərzi olardı. Bunun hüquqi yolu amnistiya verməkdir. Ancaq siyasi ehtiraslara alət olan amnistiya haqqında eyni şeyi demək olmaz. Belə ki, amnistiya ictimai sabitliyin qorunmasına xidmət etdiyi təqdirdə legitim hesab edilir. Buna baxmayaraq amnistiyanın hökümətlərin qarşılaşmaqdan qorxduğu çətinliklərin öhdəsindən daha rahatlıqla gəlmək üçün periodik olaraq istifadə etdiyi bir vasitə halına gətirilməsi doğru deyil. Bu davranış hökümətin zəif olduğu və nədənsə çəkindiyi anlamına gələ bilər. Odur ki, hökümətlər sadəcə özlərini zəif hiss etdikləri anlarda bu vasitədən istəfadə etməkdən çəkinməlidirlər. Əksinə, ümumi amnistiya rejimin gücünün göstərici olmalıdır. Amnistiya təklif edən və ya bunu qəbul edən güclü bir rejim özündən əmin olduğunu göstərmiş olacaq və beləliklə xalqda da etimad doğuracaqdır. Amnistiyanın keçmişdə yaşanan bütün münaqişələri və mübarizələri unutdura bilməsi üçün şərtlərin dəyişmiş olması lazımdır. Bu cür tam dəyişikliyin olmadığı halda çıxarılan amnistiya qərarı qırılması an məsələsi olan “barışığa” bənzədilə bilər. Odur ki, siyasi böhranlar zamanı ümumi bir amnistiya verməklə məsələnin həll edilə biləcəyi ilə bağlı yanlış nəticəyə gəlməmək lazımdır.

Ümumiyyətlə isə amnistiya tətbiqinə qarşı çıxan da yetəri qədər ciddi mövqelər vardır. Məsələn, Bekkaria, Bentam vd. məşhur hüquqşünaslar cinayətkarların bağışlanması vəya əfv olunmasını neqativ hal olaraq qiymətləndirmişlər. Amnistiyaya qarşı bir çox dövlətlərdə mövcud olan kritik yanaşmaya görə cinayət məcəlləsinin və cəzaçəkmə institutunun gedərək təkmilləşdirilməsi müvafiq olaraq amnistiya institutunu lazımsız edir. Həmçinin bir çox dövlətlərdə, məsələn Fransada monarxiya epoxası zamanı amnistiya tətbiqi o qədər geniş yayılmışdı ki, bu, cinayətlərə görə məsuliyyəti azaltmış və faktiki olaraq cinayətkarların cəzasız qalacağı düşüncəsini formalaşdırmışdı. Məsələn, ABŞ-ın keçmiş parlament üzvü Tom Tancredo amnistiya verilməsi ilə bağlı fikrini belə ifadə etmişdir: “Amnistiya çox bərbad siyasətdir, bu çox bərbad siyasi kursdur. Ona görə bərbaddır ki, siz insanları qanunları pozduğuna görə mükafatlandırırsınız”. Belə ki, əfv etməklə əfv olunanların təkrar cəmiyyətə inteqrasiya olunacağı və cəmiyyətə faydalı insana çevriləcəkləri ümid edilir, lakin bəzən bunun əksi də müşahidə oluna bilir.

Azərbaycanda qəbul olunan amnistiya aktları və əfv sərəncamları

18 oktyabr 1991-ci il tarixindən, yəni Azərbaycanın müstəqillik qazandığı gündən etibarən daxili siyasətdə humanizm prinsiplərinə yer verildiyini, bunun bariz nümunəsi olaraq mütəmadi şəkildə tətbiq olunan amnistiya və əfv sərəncamlarını göstərmək olar. Azərbaycan qanunvericiliyində artıq qeyd olunduğu kimi amnistiya və əfvetmə bir-birindən fərqlənir. Cinayət Məcəlləsinin 81-ci, Konstitusiyanın isə 95(19)-ci maddəsinə görə amnistiya aktı fərdi qaydada müəyyən edilməyən şəxslər barəsində Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. Cinayət Məcəlləsinin 82-ci, Konstitusiyanın isə 109(22)-cu maddəsi isə əfvetməni tənzimləyir və bu maddələrə görə əfvetmə fərdi qaydada müəyyən edilmiş şəxs barəsində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən qəbul edilən sərəncamla həyata keçirilir.

Müstəqilliyimizi qazandıqdan sonra verilən ilk amnistiya qərarları olaraq 6 noyabr 1991-ci il tarixində Azərbaycan Respublikası Ali Soveti tərəfindən qəbul edilmiş “Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri tərəfindən məhkum edilmiş şəxslərə Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin elan edilməsi münasibətilə amnistiya verilməsi haqqında” müvafiq amnistiya qərarı[2], həmçinin “Azərbaycan Demokratik Respublikasının 74 illiyi münasibətilə amnistiya verilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiqi qaydası barədə” Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 15 iyul 1992-ci il tarixli qərarı göstərilə bilər.[3] Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldikdən sonra amnistiya ənənəsini təkrar canlandırmış və onun hakimiyyəti illərində, xüsusilə parlament təsis olunduqdan sonra, 1995-2003-cü illərdə Azərbaycanda 77 mindən çox məhkumu əhatə edən 7 amnistiya aktı və 32 əfv sərəncamı verilmişdir.[4] Ümumilikdə müstəqillik dövründə 12 amnistiya aktı və 66 əfv sərəncamı icra olunmuşdur.[5] 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra verilən zəfər amnistiyası sayca 12-ci amnistiyadır.[6]^,[7]

5 noyabr 2021-ci il tarixində qəbul olunan “8 noyabr – Zəfər Günü münasibətilə amnistiya elan edilməsi haqqında” Milli Məclisin qərar layihəsi Azərbaycan tarixində verilmiş ən geniş tərkibli amnistiya olub, ümumilikdə 16 mindən çox şəxsə şamil olunaraq 4 ay ərzində müvafiq kateqoriyalar üzrə məhbusların azadlığa buraxılması və cəmiyyətə təkrar inteqrasiya etməsini nəzərdə tutur.[8]

Nəticə

Cəmiyyətdə mövcud düzəni, sabitliyi və təhlükəsizliyi qorumaq və təmin etmək hüquqa və mövcud düzənə qarşı çıxanları cəzalandırmaqla və bu cəzanı təmin edəcək hüquqi bazanı yaratmaqla mümkündür. Lakin cəzalandırma metodunun hədəfə dəyib-dəymədiyi, lazımi nəticələr verib-vermədiyi daima müzakirə və mübahisə olunur. Hüquqi doktrinaya və ümumi qəbul edilmiş baxışa görə, cəza qanunlarının məqsədi cinayət törədənlərin əzab çəkməsini təmin etmək deyil, onları islah edib təkrar cəmiyyətə qazandıra bilməkdir. Bu baxımdan həm cəza, həm də cəzanın nəticələrinin ortadan götürülməsini özündə ehtiva edən amnistiya eyni məqsədə xidmət edir. Amnistiya və əfvetmə cəzadan azad etmə, yəni azadlıq və sərbəst fəaliyyət meyarı olub, həm də özündə ciddi siyasi təbliğat məzmununu ehtiva edir, dövlətin beynəlxalq siyasi nüfuzunun formalaşdırılmasında mühim faktor rolunu oynayır. Ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən Azərbaycan hüquq sisteminin ənənəvi proseduru halına gətirilən amnistiya və əfvetmə institutu Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla inkişaf etdirilməkdə və müvafiq insitutun çevik və işlək mexanizmlər əsasında fəaliyyəti təmin edilməkdədir. Bu fəaliyyət cəmiyyətin əksqütblü qüvvələri arasında etimad mühitinin formalaşdırılmasına xidmət edir və eyni zamanda onun ədalətli şəxsiyyət obrazını şərtləndirir. İndiyədək Azərbaycanda müstəqilliyimizin bərpası, Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin qurulmasının ildönümləri, müxtəlif bayramlar və özəl günlər şərəfinə çox sayda amnistiya aktları və əfv sərəncamları qəbul olunmuşdur. Bunlardan ən əlamətdarı Zəfər günü şərəfinə qəbul edilən amnistiya aktı hesab oluna bilər. Bundan da önəmli bir məsələ qarşıda Azərbaycanı gözləyən, bütün region və dünya dövlətlərinin ümid bəslədiyi Ermənistan-Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin imzalanmasından sonrakı proseslərdir ki, bu çərçivədə də müəyyən amnistiya haqqında düşünülə bilər.

Əlavə 1. 1990-2016-cı illər arasında dünyada yaşanan münaqişələr və bu çərçivədə qəbul olunan amnistiya qanunları

Ölkə	Tarix	Qəbul edən	Mövzu
Əfqanıstan	14 yanvar 1991	Prezident Nəcibullah	Silahlı qüvvələrin ölkəni tərk edən keçmiş üzvlərinin (fərarilərin) əfvi (terror törədənlər, kütləvi qorxu və cinayətlərə səbəb olanlar istisna)
Əfqanıstan	16 aprel 1991	Prezident Nəcibullah	20 mart 1991 tarixindən öncə ölkəni müxtəlif səbəblərlə tərk edənlərin geri dönmə haqqı və cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmama vədi
Əfqanıstan	20 fevral 1992	Prezident Nəcibullah	Öz hərbi vəzifəsini yerinə yetirməyərək fərarilik edən ordu mənsublarının əfvi
Əfqanıstan	25 aprel 1992	Əfqan Mücahidlər Şurası	Kommunistləri dəstəkləyən Kabul rejiminin bütün tərəfdarlarının əfvi
Əfqanıstan	20 iyul 1993	Prezident Borhanoddin Rabbani	Fərari ordu mənsublarının əfvi
Əfqanıstan	20 may 1997	Taliban lideri Molla Mohammad Omar	Könüllü şəkildə mübarizəsini dayandıran və təslim olan bütün müxalif qrupların silahlı mənsublarının əfvi
Əfqanıstan	26 iyun 1997	Ali Məhkəmənin Baş Hakimi Alhaj Abdul Satar Sanaie	Keçmişdə hərbi-siyasi fəaliyyəti olan və ölkəyə geri dönən vətəndaşların əvvəlki fəaliyyətlərinə görə təqib olunmasının dayandırılması və cinayət məsuliyyətindən azad edilməsi
Əfqanıstan	30 aprel 2003	Əfqanıstanın keçid hökümətinin başçısı Hamid Karzai	Talibanın məğlub olduqdan sonra ölkəni tərk etmiş üzvlərinin əfvi
Əfqanıstan	3 dekabr 2008	Prezident Karzai	Hökümətə qarşı mübarizə aparan bütün müxalif silahlı qrupların əfvi (həmçinin keçmiş kommunistlər, Mücahidin və Taliban üzvləri)
Əfqanıstan	6 iyun 2010	Prezident Karzai	Taliban bağlantılı məhbusların və digər militanların əfvi
Əfqanıstan	22 sentyabr 2016	Prezident Ashraf Ghani	Hezb-i-İslami silahlı qrupun üzvlərinin əfvi
Əlcəzair	25 fevral 1995	Prezident Liamine Zerouual	Cinayət Məcəlləsinin 87(3) maddəsində qeyd edilən təşkilatlardan birinə aid olan şəxslərin (ağır cinayət törədənlər istisna) əfvi
Əlcəzair	13 iyul 1999	Prezident Abd al-Aziz Bouteflika	Dövlətə qarşı savaşan İslami qrupların üzvlərinin, o cümlədən terror törədən vəya dağıdıcı fəaliyyəti olan üzvlərinin əfvi. Bu qanun 2003-cü ildə verilən Prezident sərəncamı ilə genişləndirilmiş və könüllü şəkildə dövlətlə savaşmaqdan imtina edən İslami qruplaşmalara da aid edilmişdir
Əlcəzair	27 fevral 2006	Prezident Abd al-Aziz Bouteflika	Dövlətə qarşı savaşan İslami qruplaşmaların üzvlərinin əfvi. Həmçinin onların ailə üzvlərinə qarşı təqibin yolverilməzliyi qeyd edilmişdir.
Anqola	3 fevral 1990	Prezident Jose Eduardo dos Santos	4 fevral 1990 tarixindən öncə dövlətə və onun təhlükəsizliyinə qarşı törədilən, 12 ilədək azadlıqdan məhrum etməni nəzərdə tutan bütün cinayətlərin əfvi
Anqola	12 iyul 1991	Prezident Jose Eduardo dos Santos	Dövlət təhlükəsizliyinə qarşı cinayət törədənlər, parrtizanlar, dövlətə qarşı fəaliyyətdə günahlandırılan keçmiş hökümət üzvləri və almaz qaçaqmalçılarının əfvi (ölümə səbəb olanlar istisna)
Anqola	10 noyabr 1994	Prezident Jose Eduardo dos Santos	Dövlətin daxili təhlükəsizliyini pozduğu üçün 8 ilədək həbs cəzası ilə cəzalandırılan hərbçi və ya qeyri-hərbçilərin (ölümə səbəb olanlar istisna) əfvi
Anqola	8 may 1996	Prezident Jose Eduardo dos Santos	Dövlət təhlükəsizliyinə qarşı hərbi cinayət törədənlərin əfvi
Anqola	15 dekabr 2000	Prezident Jose Eduardo dos Santos	Əgər cinayətkar 90 gün ərzində könüllü şəkildə təslim olar və cəmiyyətə təkrar inteqrasiya etmək istəyini ifadə edərsə Anqola vətəndaş müharibəsi zamanı törətdiyi bütün cinayətlərin (kütləvi ölümlə nəticələnən ağır cinayətlər istisna) əfvi
Anqola	4 aprel 2002	Prezident Jose Eduardo dos Santos	Dövlət təhlükəsizliyinə qarşı hərbi cinayət törədənlərin (kütləvi ölümlə nəticələnən ağır cinayətlər istisna) əfvi
Anqola	10 avqust 2006	Anqola höküməti və Dialoq üçün Cabinda Forumu	Dövlət təhlükəsizliyinə qarşı hərbi cinayət törədənlərin (kütləvi ölümlə nəticələnən ağır cinayətlər istisna) əfvi
Banqladeş	22 oktyabr 1991	Baş nazir Khaleda Zia	Ölkənin cənub-şərqindəki Hill Tracts rayonundan olan üsyançıların əfvi
Banqladeş	10 fevral 1998	Prezident Shahabudin Ahmed	Jana Samhati Samiti üzvləri və JSS fəaliyyəti ilə bağlantısı olan yerli əhalinin əfvi
Banqladeş	23 fevral 2003	Baş nazir Khaleda Zia	Cinayətlərin qarşısının alınması və sabitliyi bərpa etmək məqsədilə başlanan dövlət hərbi əməliyyatı zamanı cinayət törədən və insan hüquqlarını pozan dövlət hərbi qulluqçularının əfvi
Butan	17 dekabr 2003	Butan höküməti	Butandakı mövqelərindən Hindistandakı hədəflərinə hücumlar təşkil edən ULFA, NDFB, Kamtapur Azadlıq Təşkilatı kimi üsyançı qrupların üzvlərinin əfvi
Bosniya və Herseqovina	13 sentyabr 1996	“Herzeg Bosna” Xorvat Respublikası (Dayton Sülh Sazişinə əsasən bu dövlət tanınmır)	Tanınmayan dövlət ərazisində satqın və fərarilərin əfvi
Bosniya və Herseqovina (Federasiya)	1 iyul 1996	Bosniya və Herzegovina Federasiyasının Assambleyası	Dövlətin sosial strukturuna və təhlükəsizliyinə qarşı cinayət törədənlərin, qanunsuz silah gəzdirənlərin, satqınların və fərarilərin əfvi
Bosniya və Herseqovina (Federasiya)	11 dekabr 1999	Federasiya parlamenti	BvH ərazisində 1 yanvar 1991-22 dekabr 1995 tarixləri arasında Cinayət Məcəlləsində göstərilən cinayətlərdən hansınısa törətmiş, buna görə həbsdə olan, yaxud haqqında cinayət işi gedən şəxslərin əfvi (bu amnistiya satqın və fərariləri də əhatə edir) (bu amnistiya insanlıq əleyhinə cinayət törədənlərin əfvini istisna edir)
Bosniya və Herseqovina (Srpska Respublikası)	4 iyul 1996	Boşnak Serb parlamenti	Srpska Respublikası ərazisində dövlətin sosial strukturuna və təhlükəsizliyinə qarşı 1 yanvar 1991-14 dekabr 1995 tarixləri arasında cinayət törətmiş şəxslərin əfvi
Bosniya və Herseqovina	26 dekabr 1994	Boşnak-Xorvat Federasiyası	Müharibə zamanı cinayət törədənlərin, həmçinin fərarilik edənlərin və ümumiyyətlə 1182/92 saylı Protokolun 8-ci maddəsinə əsasən cəzalandırılmalı olanların əfvi
Bosniya və Herseqovina	24 fevral 1996	Bosniya və Herseqovina Respublikası Parlamenti	BvH ərazisində 14 dekabr 1995 tarixinə qədər dövlətin sosial nizamına və təhlükəsizliyinə qarşı cinayət törədənlərin əfvi
Burundi	30 avqust 1990	Prezident Pierre Buyoya	Tutsilərin idarəçiliyində olan hökümətə ilə hutu üsyançıları arasında mübarizə nəticəsində Ntega və Marangarada 1988-ci ilin avqustunda yaşanan qətliamlara görə əlaqədar şəxslərin əfvi
Burundi	9 sentyabr 1993	Prezident Melchior Ndadaye, ilk hutu lider	1 iyun 1993 tarixinədək dövlət təhlükəsizliyinə qarşı cinayət törədənlərin əfvi
Burundi	28 avqust 2000	Prezident Pierre Buyoya	Sülh sazişinə əsasən bütün siyasi partiyaların silahlı döyüşçülərinin əfvi (soyqırım, insanlıq əleyhinə cinayət və müharibə cinayətləri törədənlər istisna)
Kamboca	15 iyul 1994	Milli Assambleya	“Demokratik Kampuchea” hərbi qruplaşmasının siyasi qanadının üzvlərinin ölkəyə geri qayıtmasını və əvvəlki cinayətlərə görə təqib olunmamasını təmin edən əfvi
Kamboca	14 sentyabr 1996	Kral Nordom Sihanouk tərəfindən qəbul edilmiş, baş nazirlər tərəfindən dəstəklənmiş	“Demokratik Kampuchea” hökümətində xarici işlərdən də məsul olan, Phnom Pehn İnqilab Məhkəməsi tərəfindən ölüm cəzasına məhkum edilən keçmiş Baş nazir Mr. Leng Sarinin əfvi
Mərkəzi Afrika Respublikası	30 may 1996	Prezident Ange-Felix Patasse	18-21 aprel 1996 və 18-28 may 1996 tarixlərindəki silahlı üsyanlara səbəb olan ordu mənsublarının əfvi
Mərkəzi Afrika Respublikası	15 mart 1997	Prezident Ange-Felix Patasse	Noyabr 1996 silahlı üsyanında iştirak edən hərbçilərin və onlarla bağlantısı olanların əfvi
Mərkəzi Afrika Respublikası	23 aprel 2003	Prezident François Bozize	28 may 2001 tarixində əvvəlki prezident Pataseyə qarşı hərbi çevriliş zamanı hüquq pozuntularına yol verənlərin əfvi
Mərkəzi Afrika Respublikası	13 oktyabr 2008	Prezident François Bozize	15 mart 2003 tarixindən müvafiq amnistiya qəbul edilən tarixədək dövlətin milli təhlükəsizliyinə və müdafiə qabiliyyətinə vurulan ziyana görə hərbi-siyasi qrupların üzvlərinin, ictimai fondların qanunsuz istifadəsinə görə keçmiş nazirlərin və qanlı hadisələrdə iştirak edən sivillər və hərbçilərin əfvi
Çad	13 iyul 1992	Prezident İdriss Deby	21 fevral-21 aprel 1992 tarixləri arasında Sülh və Demokratiya Milli Komitəsinin hərbçiləri və simpatizanları tərəfindən həyata keçirilən cinayətlərin əfvi
Çad	12 noyabr 1994	Prezident İdriss Deby	Siyasi məhbuslar və sürgündəkilərin əfvi (keçmiş prezident Hissene Habre istisna)
Çad	1 dekabr 1994	Prezident İdriss Deby	Sülh və Demokratiya Milli Komitəsinin bütün elementlərinin ümumi əfvi
Çad	9 iyun 1995	Prezident İdriss Deby	Siyasi məhbuslar və sürgündəkilərin əfvi
Çad	2 may 1997	Prezident İdriss Deby	Forces Armees de la Republique Federale (FARF) aktivistlərinin əfvi
Çad	17 avqust 1998	Prezident İdriss Deby	FARF-ın bütün elementlərinin ümumi əfvi
Çad	11 yanvar 1999	Prezident İdriss Deby	Demokratiya və İnkişaf Hərakatının üzvlərinin, xüsusilə 11 noyabr 1998 tarixli Tchoukou Hadje hadisələrinin iştirakçılarının əfvi
Çad	26 fevral 2002	Prezident İdriss Deby	MDJT üzvlərinin əfvi
Çad	20 may 2003	Prezident İdriss Deby	Milli Müqavimət İttifaqının (ANR) üzvlərinin əfvi
Çad	1 mart 2007	Prezident İdriss Deby	24 dekabr 2006 tarixli Sülh Müqaviləsinə uyğun olaraq Demokratik Dəyişikliklər Vahid Cəbhəsinin (FUC) üzvlərinin əfvi
Çad	14 yanvar 2009	Prezident İdriss Deby	Adları qeyd edilən 20-dən çox hərbi qruplaşmanın və hərəkatın üzvlərinin əfvi
Çad	10 yanvar 2011	Prezident İdriss Deby	Müxtəlif hərbi-siyasi qruplaşmalara aid savaş məhbuslarının əfvi
Kolumbiya	23 yanvar 1991	Prezident Cesar Gaviria Trujillo	Üsyançıların əfvi
Kolumbiya	12 avqust 1991	Prezident Cesar Gaviria Trujillo	Üsyançıların əfvi
Kolumbiya	31 dekabr 1993	Prezident Cesar Gaviria Trujillo	Milli Hökümətlə sülh müqaviləsini imzalayan məşhur siyasi militanların (Popular Political Militias) əfvi
Kolumbiya	26 dekabr 1997	Prezident Ernesto Samper Pizano	Üsyançıların əfvi
Kolumbiya	25 iyul 2005	Prezident Alvaro Uribe	Qeyri-qanuni silahlı qruplaşmaların üzvlərinin və onlarla əlaqəli fərdi şəxslərin sivil həyata təkrar qazandırılması məqsədilə əfvi
Kolumbiya	29 dekabr 2010	Prezident Juan Manuel Santos	Demobilizə olunmuş, sadə və ağır cinayətlərdən fərqli səbəblərə görə (uniforma geymə, qanunsuz silah gəzdirmə, qanunsuz cihazlara sahiblənmə vs. səbəblərlə) cəzalandırılanların əfvi
Konqo	16 dekabr 1999	Prezident Sassou-Nguesso	15 yanvar 2000 tarixindən öncə silahını yerə qoyaraq demobilizə olan militanların əfvi
Konqo	30 avqust 2003	Prezident Sassou-Nguesso	2000-ci ilin yanvarından etibarən cinayət məsuliyyətinə cəlb olunan CNR militanları və hökümət gücləri, həmçinin onlarla bağlantılı şəxslərin əfvi
Kot de`İvuar	8 avqust 2003	Prezident Laurent Gbagbo	Dövlətə və onun milli müdafiəsinə zərbə vuran hərbi və sivil şəxslərin, həmçinin 18-19 sentyabr 2002 tarixli hərbi çevriliş cəhdi iştirakçılarının, həmçinin demokratik institutları qorumaq məqsədilə müəyyən qanun pozuntusu edən müdafiə və təhlükəsizlik qüvvələri üzvlərinin əfvi
Kot de`İvuar	12 aprel 2007	Prezident Laurent Gbagbo	17 sentyabr 2000 tarixindən müvafiq amnistiyanın verilməsinə qədər olan müddətdə hərbi və ya sivil olmasından asılı olmayaraq dövlətə qarşı cinayət işləyənlərin əfvi. Bu sərəncam 1999-cu ildəki ilk hərbi çevrilişdən sonra ölkədən sürgün olunanların geri dönməsi üçün imkan yaratmışdır.
Xorvatiya	25 sentyabr 1992	Prezident Franjo Tudjman	Xorvatiya hökümətinə qarşı üsyan qaldıranların, xüsusilə Krajina rayonu, həmçinin şərqi və qərbi Slavonianın bir hissəsindən olan serblərin əfvi
Xorvatiya	31 dekabr 1995	Prezident Franjo Tudjman	Krajina rayonu üzərində Xorvatiyanın nəzarəti ələ almasından sonra 455 nəfər silahlı üsyançının əfvi
Xorvatiya	31 may 1996	Prezident Franjo Tudjman	Xorvatiyaya qarşı silahlı üsyan qaldıranların, xüsusilə Vukovar-Srijem və Osijek-Baranja əyalətlərinin müvəqqəti işğal altında olan bölgələrinin sakinlərinin əfvi
Xorvatiya	5 oktyabr 1996	Prezident Franjo Tudjman	Xorvatiyaya qarşı silahlı üsyan qaldıranların ümumi əfvi
Demokratik Konqo Respublikası	19 fevral 2000	Prezident Laurent Desire Kabila	Üsyanın bütün iştirakçıları, yəni həm əsgərlər, həm sivillər, həm də siyasətçilərin əfvi
Demokratik Konqo Respublikası	19 dekabr 2005	Prezident Joseph Kabila	Konqo höküməti ilə savaşan bir sıra qeyri-dövlət gülcərinin, həmçinin onların döyüşçülərinin əfvi
Demokratik Konqo Respublikası	26 iyul 2006	Keçid höküməti	Bütün MRC üzvlərinin əfvi. Daha sonra bu amnistiya iki ituri üsyançı qrupu da əhatə etmişdir.
Demokratik Konqo Respublikası	7 May 2009	Prezident Joseph Kabila	Şimali Kivu və Cənubi Kivu əyalətlərindəki üsyanların iştirakçılarının əfvi. Amnistiya xarici döyüşçülərin, xüsusilə Uqandadan “Lord`s Resistance Army (Allahın Müqavimət Ordusu) və Allied Defence Forces (İttifaq Müdafiə Qüvvələri) təşkilat bağlantılı üsyançıların əfvini nəzərdə tutmamışdır.
Demokratik Konqo Respublikası	11 fevral 2014	Prezident Joseph Kabila	Hökümət və M23 arasında imzalanan sülh sazişinə əsasən müvafiq qrupun üzvlərinə amnistiya verilmiş, eyni zamanda bəzi digər üsyançı qrup üzvləri də əfv edilmişdir.
Cibuti	29 iyun 1992	Prezident Hassan Gouled Aptidon	8 aydır ölkənin şimalında hökümətə qarşı vuruşan Afar üsyançılarının əfvi
Cibuti	24 yanvar 1995	Prezident Hassan Gouled Aptidon	12 iyun 1994 tarixinədək hökümətə qarşı döyüşən və ya sürgün olunan FRUD (Front for the Restoration of Unity and Democracy) üzvlərinin əfvi
Cibuti	4 aprel 1996	Prezident Hassan Gouled Aptidon	12 iyun 1994 tarixinədək dövlətə qarşı cinayətlər törədən Cibuti silahlı qüvvələrinin, milli polis güclərinin, həmçinin FRUD döyüşçülərinin ümumi əfvi
Cibuti	13 mart 2000	Prezident Hassan Gouled Aptidon	7 fevral 2000 tarixinədək törədilən cinayətlərə görə FRUD bağlantılı döyüşçülərin və onun sürgündə olan üzvlərinin əfvi
El Salvador	23 yanvar 1992	Prezident Alfredo Cristiani	31 dekabr 1991 tarixinədək siyasi yönümlü və əlaqəli cinayətlər törədən sol-partizan qrupların üzvlərinin əfvi
El Salvador	20 mart 1993	Prezident Alfredo Cristiani	FMLN bu amnistiyaya etiraz etsə də, onun üzvləri olan partizanlar bu əfvdən faydalanmışdılar.
Efiopiya	29 iyul 2010	Prezident Girma Wolde-Giorgis	Bütün üsyançı qrupların üzvlərinin və liderlərinin əfvi
Efiopiya	12 oktyabr 2010	Prezident Girma Wolde-Giorgis	Öncəki amnistiyanın Ogaden Azadlıq Cəbhəsi (Ogaden Liberation Front) üzvləri və liderlərini də əhatə etməsi qərara alınmışdır.
Efiopiya	26 oktyabr 2015	Prezident Mulatu Teshome	Tigray People`s Democratic Movement (Tigray Xalqının Demokratik Hərəkatı) üzvlərinin əfvi
Yuqoslaviya Federal Respublikası	23 iyun 1996	Prezident Slobodan Milosevic	1 yanvar 1991 tarixindən etibarən keçmiş Yuqoslaviyada yaşanan hadisələr fonunda cinayət məsuliyyətinə cəlb olunanların (müharibə və insanlıq əleyhinə cinayətlər istisna) əfvi
Yuqoslaviya Federal Respublikası	12 noyabr 1999	Montenegrin Assambleyası	Bu amnistiya reformistlərin idarə etdiyi respublikanın Milosevicin idarəsi altındakı mərkəzi Belqraddan ayrılaraq muxtariyyətinin göstəricisi idi və mərkəzi Belqrad tərəfindən cinayət məsuliyyətinə cəlb olunan 14-16 min arası nəfər Montenegrinlinin azadlığa buraxılmasını özündə ehtiva edir. Lakin Yuqoslaviya Konstitusiya Məhkəməsi bu qərarı tanımır və Yuqoslav Ordusu Montenegrin rezervistlərini 2000-ci ildə həbs edir.
Yuqoslaviya Federal Respublikası	3 mart 2001	Prezident Vojislav Kostunica	Dövlətə qarşı silahlı üsyanda iştirakı ehtimal olunan və buna görə həbs olunanların əfvi
Yuqoslaviya Federal Respublikası	16 may 2001	Kosovodakı NATO sülhməramlıları, General Thorstein Skiaker	24 maydan öncə təslim olan Serbiyanın cənubundakı etnik alban üsyançılarının əfvi
Yuqoslaviya Federal Respublikası	4 iyul 2002	Prezident Vojislav Kostunica	Serbiyanın cənubundakı Presevo Vadisini (Kosovo ilə qonşu ərazi) birləşdirmək üçün Serbiya qoşunlarına qarşı savaşan etnik albanların əfvi
Fransa	10 yanvar 1990	Prezident François Mitterand	Yeni Kaledoniya üsyançılarının əfvi
Qabon	13 iyul 1998	Prezident El Hadj Omar Bongo	17 fevral 1964 - 7 oktyabr 1994 tarixləri arasında yaşanan tarixi hadisələr və 7 oktyabrdakı hərbi çevriliş cəhdi iştirakçıları. Çevriliş prezidentin devrilməsi, lakin daha sonra Fransanın yardımı ilə bərpa olunması ilə nəticələnmişdi.
Gürcüstan	4 aprel 1994	Qaçqınların və məcburi köçkünlərin könüllü qayıtması haqqında dördtərəfli Saziş (BMT, Gürcüstan, Abxaziya, Rusiya)	Abxaziyadan qaçqın və məcburi köçkünlərin öz əvvəlki yaşayış yerlərinə qayıtması və yaşanan hadisələrə görə cinayətə cəlb edilməmələrini elan edən ümumi əfv
Qvatemala	28 dekabr 1996	Prezident Alvaro Arzu	Dövlət təhlükəsizliyi və ictimai qayda-qanuna hədə yaratdığı və daxili silahlı qarşıdurmaya səbəb olduğu üçün siyasi cinayətlərdə təqsirləndirilənlərin əfvi
Haiti	8 oktyabr 1993	Prezident Jean-Bertrand Aristide	29 sentyabr 1991 – 3 iyul 1993 tarixləri arasında Prezident və onun hökümətinin sürgünə getməsinə səbəb olan hərbi çevriliş çərçivəsində cinayət əməli törədən (çevrilişçilərə qarşı) ordu mənsublarının əfvi
Haiti	10 oktyabr 1994	Prezident Jean-Bertrand Aristide	Prezident Aristide və onun hökümətini sürgünə göndərən 30 sentyabr 1991 tarixindəki hərbi çevrilişi təşkil edən və törədənlərin əfvi
Honduras	23 yanvar 1991	Prezident Rafael Leonardo Callejas	Amnistiya sol yönümlü silahlı qrupların əfvini nəzərdə tutur və bu çərçivədə ölkədəki 5 sol təşkilatdan 3-nün (Cinchoneros, the Lorenzo Zelaya Popular Revolutionary Forces (FPR) və Frente Morazanista) üzvləri 1991-ci il ərzində təslim olmuş və əfv olunmuşdur
Hindistan	8 iyul 1991	Assam Baş naziri Hiteswar Saikya	Assamın Azadlığı Birləşmiş Cəbhəsi (ULFA) ilə bağlantısı olan, həbs olunan və təqsirləndirilən şəxslərin əfvi
Hindistan	20 fevral 1993	“Bodo Sazişi”	Bodoland Hərəkatı ilə bağlantısı olanların Assam höküməti tərəfindən əfvi (hədsiz ağır cinayət işləyənlər istisna)
Hindistan	27 oktyabr 2003	Assam Baş naziri Trun Gogoi	Bodo tayfası üçün dövlət tələbi ilə üsyan qaldıran üsyançı qrup üzvlərinin əfvi
Hindistan	6 aprel 2005	Assam höküməti	Separatistlər üçün ümumi amnistiya: Assamın Azadlığı Birləşmiş Cəbhəsi (ULFA), the National Democratic Front of Bodoland (NDFB), the United People`s Democratic Solidarity (UPDS), the Dima Haolam Daoga (DHD) üzvlərinin əfvi.
Hindistan	26 aprel 2005	Mizoram Höküməti və Bru Milli Azadlıq Cəbhəsi (Bru National Liberation Front) arasında anlaşma memorandumu	BLFM üzvlərinin silahı yerə qoyaraq təslim olması və əfvi
Hindistan	23 noyabr 2010	Cammu və Kəşmir Höküməti	Pakistana və onun idarəçiliyi altındakı Kəşmir bölgəsinə gedərək hərbi təlim alan keçmiş militantların ölkəyə qayıtma haqqının tanınması və əfvi
İndoneziya	25 may 1998	Prezident Bacharuddin Jusuf Habibie	Timor Leste ilə bağlı zorakılıq və hüquq pozuntuları törədənlərin, siyasi cinayətlərə görə təqib və həbs olunanların əfvi
İndoneziya	10 dekabr 1999	President Abdurrahman Wahid	1980-ci illərdə Lampung, cənubi Sumatra və Cakartadakı müsəlman radikal qruplaşmalarda fəaliyyət göstərən 15 nəfər, Şərqi Timordan 70 nəfər və Xalq Demokratiya Partiyası üzvü olan 5 nəfərin əfvi. Bu amnistiya icra olunana qədər Timor Leste müstəqillik əldə etmişdir.
İndoneziya	30 avqust 2005	Prezident Susilo Bambang Yudhoyono	Azad Aceh Hərəkatı (the Free Aceh Movement) yerli və xarici üzvlərinin hamısının əfvi
İraq	5 aprel 1991	Prezident Səddam Hüseyn tərəfindən idarə olunan İnqilabi İdarə Şurası	Ölkənin şimalında üsyan qaldıran kürdlərin əfvi
İraq	21 iyul 1991	Prezident Səddam Hüseyn tərəfindən idarə olunan İnqilabi İdarə Şurası	Siyasi səbəblə ölkə xaricində sürgündə olan, həbsə olan və haqqında cinayət işi açılanların əfvi
İraq	4 mart 1991	Prezident Səddam Hüseyn tərəfindən idarə olunan İnqilabi İdarə Şurası	7 gün içərisində hərbi xidmətə geri dönəcək fərarilərin əfvi. Fərarilik adətən ölüm cəzası ilə cəzalandırıldığına görə bu amnistiya böyük önəm daşıyır.
İraq	20 oktyabr 2002	Prezident Səddam Hüseyn	Siyasi səbəblərlə tutulan, həbs olunan, hətta ölüm hökmü alanların əfvi
İraq	7 avqust 2004	Keçid dövrü Baş naziri Iyad Allawi	İraq administrasiyasına və ABŞ-yönümlü koalisiyaya qarşı cinayət törədən, lakin hələ tutulmayan və həbs olunmayan şəxslərin əfvi
İraq	7 yanvar 2004	ABŞ administratoru L.Paul Bremer	ABŞ tərəfindən tutulan 12800 iraqlı məhbusdan 506 nəfərinin (4%) azadlığa buraxılmasını nəzərdə tutan əfv
İraq	27 fevral 2008	Baş nazir Nuri al-Maliki	Təhqiqat altında olan və ya həbsdə olan iraqlıların əfvi (xüsusilə sünni və Sadrist şirələrini əhatə etmişdir)
İraq	25 avqust 2016	Baş nazir Haider al-Abadi	Hökümət əleyhinə etirazlarda iştirak edən minlərlə məhbusun (bəziləri 2004-cü ildən etibarən həbs olunmuş) azadlığa buraxılmasını nəzərdə tutan əfv
İrlandiya	26 fevral 1997	Şimali İrlandiya Silahsızlaşdırılma Aktı 1997	Paramiliter qrupların silahlarını təhvil verməsi qarşılığında əfv olunması
İsrail	14 iyul 2007	Baş nazir Ehud Olmert	İsraildə adı axtarılanlar listində olan Al Aqsa hərbi təşkilatının üzvlərinin əfvi (Al Aqsa Şəhidlər Briqadası Fatahın dəstəkçiləri tərəfindən yaradılmışdı)
İsrail	25 yanvar 2010	Baş nazir Benjamin Netanyahu	İsrailin 2005-ci ildə Qəzza Zolağından çıxmasına qarşı etirazlar nəticəsində həbs olunan 482 məhbusun 400-nün əfvi
Keniya	28 noyabr 2008	Prezident Mwai Kibaki	Keniya İnam, Ədalət və Barışıq Komissiyası qərarı ilə bura müraciət edən, 12 dekabr 1963 – 28 fevral 2008 tarixləri arasında müxtəlif səbəblərlə cinayətə cəlb olunan şəxslərin əfvi (insanlıq əleyhinə cinayətlər istisna)
Keniya	29 oktyabr 2011	Keniya höküməti	Somali hərbi qruplaşması al-Shabaaba qatılan keniyalıların əfvi
Keniya	12 oktyabr 2012	Keniya höküməti	Ölkədəki bütün separatist qrupların təslim olan üzvlərinin, xüsusilə Mombasa Republican Council (Mombasa Respublika Şurası üzvlərinin) əfvi
Keniya	14 aprel 2015	Milli Həmrəylik və İnteqrasiya Komissiyası	Al-Shabaab terror qruplaşmasına təlim üçün qatılan hər kəsin əfvi
Kosovo	4 oktyabr 2013	Prezident Atifete Jahjaga	Kosovonun şimalında yaşayan və qeyri-qanuni zorakı hərəkətləri olan etnik serblərin ümumi əfvi
Livan	27 avqust 1991	Prezident Elias Hrawi	İl boyu (1991) vətəndaş müharibəsində iştirak edən hərbi və silahlı qruplaşmaların əfvi (İsrail bağlantılı (silahı yerə qoymayan Cənubi Livan Ordusu (South Lebanon Army) üzvlərinin əfvi istisna)
Livan	1 yanvar 2005	Livan parlamenti	Ölüm hökmü alan LF lideri Samir Geagea, həmçinin keçmiş Baş nazir Rachid Karamehin xüsusi əfvi və haqqında məhkəmə işi davam edən islami hərbi qruplaşma üzvlərinin ümumi əfvi
Liberiya	25 iyul 1993	Prezident Amos Claudius Sawyer	Liberiya vətəndaş münaqişəsinin bütün tərəflərinin bütün iştirakçılarının ümumi əfvi
Liberiya	26 iyul 2001	Prezident Charles Taylor	Ellen Johnson Sirleaf başda olmaqla Vətənə xəyanət damğası ilə ölkədən qaçan və sürgün həyatı yaşayan bütün liberiyalıların əfvi
Liberiya	8 avqust 2003	Prezident Charles Taylor	1989-cu ilin dekabrından 2003-cü ilin avqustunadək 13 il 8 ay davam edən vətəndaş müharibəsinin bütün tərəflərinin üzvlərinin əfvi
Liberiya	22 iyun 2005	Prezident Moses Blah, Liberiya Milli Keçid Hökümətinin başçısı	1979-2003-cü illər arasında müxtəlif cinayətlərə görə məsuliyyətə cəlb olunanların peşmançılığını ifadə etməsi qarşılığında ümumi əfvi
Liviya	2 mart 2011	President Muammar Gaddafi	Anti-hökümət inqilabçılarının əfvi
Liviya	2 may 2012	Müvəqqəti Milli Keçid Şurası	Gaddafi ilə bağlantısı olanlardan başqa, dövlətə qarşı çıxan şəxslərin, həmçinin sıravi cinayətkarların əfvi
Liviya	12 may 2012	Müvəqqəti Milli Keçid Şurası	Gaddafiyə qarşı inqilabı dəstəkləyən və qoruyanlardan haqqında cinayət işi olanların əfvi
Liviya	28 iyul 2015	Skhirat Müqaviləsi (17 dekabr 2015)	15 fevral 2011 tarixindən etibarən yaşanan hərbi-siyasi böhranda müxtəlif səbəblərlə ittiham olunanların ümumi əfvi
Madaqaskar	13 aprel 2012	Keçid və Ali Şurasının Konqressi	2002-2009-cu illər arasında yaşanan hadisələr fonunda ittiham olunanların (dövlət qurumları, ordu mənsubları siyasi fiqurlar, təşkilatlar, sivil insanlar) əfvi
Mali	7 mart 1997	Prezident Alpha Oumar Konare	Dövlət və qeyri-dövlət aktorlarının əfvi
Mali	18 may 2012	Respublikanın keçid dövrü Prezidenti Dioncounda Traore	Həm üsyançılar, həm də onlara qarşı çıxaraq hüquq pozuntularına yol verənlərin ümumi əfvi
Mavritaniya	29 iyul 1991	Prezident Colonel Maaouya Ould Sid'Ahmed Taya	Dövlət təhlükəsizliyinə zərər yetirənlərin əfvi
Mavritaniya	14 iyun 1993	Prezident Colonel Maaouya Ould Sid'Ahmed Taya	1 yanvar 1989 – 18 aprel 1992 tarixləri arasında yaşanan hadisələr zamanı cinayət törətmiş ordu mənsubları və təhlükəsizlik qüvvələrinin üzvlərinin və savaşan tərəflərə dəstək verən vətəndaşların ümumi əfvi
Meksika	22 yanvar 1994	Prezident Carlos Salinas de Gortari	Chiapas ştatı ərazisində 1 yanvar 1994 tarixindən etibarən 20 gün ərzində yaşanan sivil qarşıdurmada cinayət əməli törətməkdə təqsirləndirilən şəxslərin əfvi
Moldova	17 avqust 1995	Avropa İnsan Haqqları Məhkəməsi, Ilascu və digərləri Moldova və Rusiyaya qarşı	Əsasən qaqauzlar yaşayan Camenca, Dubasari, Grigoriopol, Ribnita, Slobozia, Bender, Tiraspol və digər bölgələrdə Moldova konstitutsiya qaydalarını pozaraq, dövlətə qarşı itaətsizlikdə ittiham olunanların əfvi
Mərakeş	12 iyun 1991	Kral Hassan II	Hərbi əməliyyatlar zamanı həbs olunan Polisario Cəbhəsi partizanlarının əfvi
Mozambik	14 oktyabr 1992	Prezident Joaquim Chissano	Dövlət və qeyri-dövlət aktorları tərəfindən həyata keçirilən cinayət aktlarına görə ümumi əfv
Mozambik	14 avqust 2014	Prezident Armando Guebuza	2012-ci ilin mart ayından etibarən bütün ölkə ərazisində, 2002-ci ildə Dondo əyaləti və Post Savane administrasiyası ərazisində, 2004-cü ildə Cheringoma əyalətində və 2011-ci ildə Maringue əyalətində baş verən zorakılıqlarda iştirak edənlərin əfvi
Myanmar	12 yanvar 2012	Prezident Thein Sein	Şan etnik lideri U Kun Tun Oo, bir sıra tələbə liderlər, həmçinin 2005-də 44 illik həbsə məhkum edilən keçmiş Baş nazir U Khin Nyunt (2012-dən etibarən ev həbsinə çıxmaq şərtilə) əfvi
Myanmar	23 aprel 2013	Prezident Thein Sein	Hökümət əleyhinə mübarizə aparan və həbs olunan 93 nəfərin, o cümlədən siyasi məhbuslar, tələbələr, döyüşçülərin əfvi
Myanmar	30 dekabr 2013	Prezident Thein Sein	Siyasi məhbusların əfvi
Nepal	29 noyabr 1999	Baş nazir Krishna Prasad Bhattarai	Təslim olan Nepal Komminist Partiyasının üzvləri-Maoist üsyançıların əfvi
Nepal	18 dekabr 2003	Kral Gyanendra	Maoist üsyançıların əfvi
Nepal	25oktyabr 2005	Kral Gyanendra	Nepal Komminist Partiyasının üzvləri-Maoist üsyançıların əfvi
Nepal	21 noyabr 2006	Nepal höküməti	2006-cı ildə imzalanan “Hərtərəfli Sülh Müqaviləsi” çərçivəsində tərəflərin bir-birinə qarşı ittihamlardan imtina etməsi və 2006-2008-ci illər arasında 367 məhbusun əfv olunaraq azadlığa buraxılması
Nepal	13 mart 2006	Kral Gyanendra	Nepal Komminist Partiyasının üzvləri-Maoist üsyançıların əfvi
Nepal	11 may 2014	Prezident (vəzifə 2008-ci ildə yaradılıb)	Silahlı münaqişə zamanı cinayət törədən, həmçinin bu cinayət əmrini verənlərin əfvi
Nikaraqua	13 mart 1990	Prezident Daniel Ortega	İctimai sabitliyə qarşı cinayət törədən Nikaraqua vətəndaşı olan və olmayan hər kəsin əfvi (xüsusilə Contras (müxaliflər) bu əfvdən faydalanmışlar)
Nikaraqua	10 may 1990	Prezident Violeta Barrios de Chamorro	1979-cu ildə Sandinistan höküməti iqtidara gəlməzdən öncəki cinayətlərin, yəni Somoza rejiminin milli qoruyucularının (National Guardsmen) törətdikləri cinayətlərin əfvi
Nikaraqua	22 dekabr 1991	Prezident Violeta Barrios de Chamorro	Sandinista rejimi tərəfindən həbs olunan Contra üsyançılarının əfvi
Nikaraqua	20 sentyabr 1993	Prezident Violeta Barrios de Chamorro	28 avqust 1993 tarixinədək siyasi və sosial-iqtisadi səbəblərlə ictimai asayişi pozub həbs olunan həm sağ, həm sol qanad hərbi qruplaşmaların üzvlərinin, yəni Contra və Sandinistaçıların əfvi
Niger	12 iyun 1995	Niger Höküməti və Silahlı Müqavimət Təşkilatı arasında son sülh müqaviləsi	Tuareq üsyançılarının koordinasiya mərkəzi olan ORA (Tuareg Armed Resistance Organization) üzvlərinin və müdafiə və təhlükəsizlik qüvvələrinin əfvi
Niger	2 aprel 1998	Prezident General Ibrahim Bare Mainassara	Tuareq və Toubou etnik qruplarına aid bütün üsyançı qrupların üzvlərinin əfvi
Niger	1 fevral 1999	Niger Höküməti və Demokratik Canlanma Cəbhəsinin üzvləri arasında Ndjamen Müqaviləsi	Demokratik Canlanma Cəbhəsinin Touboulu üsyançılarının əfvi
Niger	24 yanvar 2000	1999-cu il iyul hərbi çevrilişi əsasında formalaşna və 2000-ci il yanvarda demokratik olaraq seçilən hökümət	27 yanvar 1996 – 9 aprel 1999 tarixləri arasında baş verən hərbi çevriliş zamanı törədilən cinayətlərə və cinayət xarakterli əməlləri törədənlərin, həmçinin bunu təşkil edənlərin əfvi
Nigeriya	3 oktyabr 2004	Rivers ştatının qubernatoru	Alhaji Mujahid Dokubo-Asari tərəfindən idarə olunan Niger Delta Xalqının Könüllü Qüvvələrinin, həmçinin Ateke Tom liderliyində Niger Delta Vigilantes üzvlərinin əfvi
Nigeriya	21 sentyabr 2007	Prezident Umaru Musa Yar'Adua	Nigeriyanın Niger Delta qrupuna daxil olan hərəkat üzvlərinin əfvi (Movement for the Emancipation of the Niger Delta və Ijaw Youth Council)
Nigeriya	25 iyun 2009	Prezident Umaru Musa Yar'Adua	Niger Deltada silahlı fəaliyyətlərlə birbaşa və dolaylı şəkildə əlaqəli olanların hamısının əfvi
Pakistan	8 mart 2002	Hərbi-hökümət	Qadağan olmuş siyasi qrupların islamçı militanlarının əfvi
Pakistan	23 dekabr 2003	NWFP qubernatoru General-leytenant Iftikhar Hussain Shah	Bölgədə gizlənən xarici mənşəli Əl-Qaidə döyüşçüləri və onlara dəstək göstərən yerli tayfa nümayəndələrinin əfvi
Pakistan	7 fevral 2005	Srarogha Sülh Müqaviləsi	Keçmişdə hökümətin Baitullah və müttəfiqlərinə qaşrı həyata keçirdiyi bütün hüquqi prosedurların durdurulması və onların əfvi
Pakistan	11 may 2006	Prezident General Pervez Muscharraf	Bəlucistan əyalətində terror və sabotajlarda əlaqəsi olan, lakin daha sonra silahı yerə qoyaraq təslim olanların əfvi
Pakistan	28 yanvar 2008	-	Swat militanlarının silahı yerə qoyacağı təqdirdə əfvi
Pakistan	23 fevral 2012	Bəlucistan qubernatoru	Əsas separatistlər Herbyar Mari və Barhamdagh Bugti başda olmaqla Bəluc tayfa liderlərinin əfvi
Pakistan	15 iyun 2015	Bəlucistan höküməti	Bəluc Respublika Ordusu, Bəluc Milli Hərəkatı və Lashkar-e-Balochistan (Bəlucistan Ordusu) kimi qrup üzvlərinin əfvi
Papua Yeni Qvineya	18 may 1995	Baş nazir Sir Julius Chan	Bougainville İnqilabi Ordusunun təslim olması qarşılığında ümumi əfv
Papua Yeni Qvineya	1 avqust 2002	Baş nazir Sir Mekere Morauta	Bougainville münaqişəsindən yaranan böhran şəraitində müəyyən əməllərə görə cinayətlərə işlərinə xitam verilməsi və əfv olunması
Peru	12 may 1992	Prezident Alberto Fujimori	25475 saylı qanun dekreti ilə müəyyən olunan cinayət əməlləri törətmiş (Vətənə xəyanət, terrorizm, vs. əməllər) və artıq mühakimə olunanların həbs müddətinin azaldılması
Peru	15 iyun 1995	Prezident Alberto Fujimori	13 noyabr 1992-ci il tarixli hadisələrlə əlaqəsi olan, cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmuş, işgəncəyə məruz qalmış, yaxud bəraət almış ehtiyatda olan hərbi qulluqçuların ümumi əfvi
Peru	15 dekabr 2001	-	5 aprel 1992-ci il çevrilişindən sonra campesino/yaxud icma polisləri arasında insanları oğurlamaq və işgəncələrə məruz qoymaq kimi qeyri-leqal fəaliyyətə görə məsuliyyətə cəlb olunanların ümumi əfvi
Peru	21 oktyabr 2001	-	5 aprel 1992 – 22 noyabr 2000 tarixləri arasında demokratik azadlıqların və nizamın bərpası üçün mübarizə apardığına görə həbs olunanların ümumi əfvi
Peru	1 sentyabr 2010	Prezident Alan Garcia Perez	İstər həqiqi xidmətdə olan, istərsə də təqaüdə çıxmış hərbi və polis işçilərinin əfvi
Filippin	27 iyun 1992	Prezident Fidel Ramos	Siyasi inanclarına görə cinayət əməllərinə (xüsusilə sol yönümlü fəaliyyətlərə və dövlət çevrilişi cəhdinə) ortaq olanların amnistiyaya müraciət etməsi və bu əsasda əfvi
Filippin	2 iyun 1994	Prezident Fidel Ramos	Siyasi məqsədlə üsyan qaldıran və cinayət törədənlərin ümumi əfvi,
Filippin	25 mart 1994	Prezident Fidel Ramos	Üsyançılara qarşı əməliyyatlar zamanı qanunsuzluqlara yol verən Filippin Silahlı Qüvvələri və Filippin Polis Qüvvələrinin əməkdaşlarının ümumi əfvi
Filippin	9 oktyabr 1996	Prezident Fidel Ramos	22 fevral 1986 – 23 dekabr 1992 tarixləri arasında keçmiş prezident Corazon Aquinoya qarşı 6 hərbi çevriliş cəhdi edən və müvafiq hərbi-siyasi fəaliyyətlərinə görə cəzalandırılan RAM-SFP-YOU bəzi üzvlərinin əfvi
Filippin	9 fevral 2001	Prezident Joseph Estrada (qüvvəyə minənə kimi Gloria Macapagal-Arroyo Prezident seçilmişdir)	Siyasi məqsədlərinə görə cinayət törədən MILF (Moro Islamic Liberation Front) üzvləri və dəstəkçilərinin əfvi
Filippin	6 sentyabr 2007	Prezident Gloria Macapagal-Arroyo	CPP-NPA-NDF və digər kommunist üsyançı qrup üzvlərinin əfvi
Filippin	24 noyabr 2010	Prezident Benigno S. Aquino II	Filippin Silahlı Qüvvələrinin və Filippin Milli Polis Qüvvələrinin xidmətdə olan və keçmiş üzvlərinin əfvi
Portuqaliya	2 mart 1996	Prezident Mario Soares	Caso Frente de Unidade Popular işində/ yarımgizli solçu hərəkatında iştiraka görə, həmçinin onlara qarşı kontr-mübarizədə cinayət tərkibli əməllər törətdiyinə görə mühakimə olanların məsələnin siyasi həlli məqsədilə ümumi əfvi
Rusiya Federasiyası	12 mart 1997	Prezident Boris Yeltsin	Qeyri-qanuni silahlı qruplaşmaların üzvlərinin əfvi (Çeçenistan Respublikasında qeyri-leqal fəaliyyət göstərənlər, daha öncə təhlükəli residivist hesab olunanlar, həmçinin xarici ölkə vətəndaşı olanlar (yaxud vətəndaşlığı olmayanlar) istisna)
Rusiya Federasiyası	13 dekabr 1999	Prezident Boris Yeltsin	Şimali Qafqazda antiterror əməliyyatları zamanı sosial-təhlükəli hərəkətlər edənlər, könüllü şəkildə təslim olanların cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmayaraq əfvi
Rusiya Federasiyası	6 iyun 2003	Prezident Vladimir Putin	Keçmiş Çeçen-İnquş Muxtar SSR ərazisində antiterror əməliyyatları zamanı sosial-təhlükəli hərəkətlər edənlər, könüllü şəkildə təslim olanların cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmayaraq əfvi
Rusiya Federasiyası	23 sentyabr 2006	Prezident Vladimir Putin	Cənub Federal Bölgəsində antiterror əməliyyatları zamanı cinayət tərkibli əməllər törədən RF hərbi və sivil əməkdaşlarının, həmçinin könüllü şəkildə təslim olanların cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmayaraq əfvi
Ruanda	13 dekabr 1991	Prezident Habyarimana Juvenal	Qaçqın olan, lakin daha öncə cinayət əməli törədən ruandalıların əfvi
Ruanda	15 dekabr 1991	Prezident Habyarimani Juvenal	Xüsusi qəddarlıqla törədilən cinayətlər (həmçinin ana, uşaq qatilləri, öncədən planlı qətl və digər zorakılıq törədənlər) istisna olmaqla qanunun qüvvəyə mindiyi günədək törədilən bütün cinayətlərin əfvi
Səudiyyə Ərəbistanı	23 iyun 2004	Kral Fahd Bin-Abd-al-Aziz adından vəliəhd şahzadə Abdullah tərəfindən	Terrorist əməlinə görə təqib olunmayan, lakin dini yaymaq adıyla qeyri-qanuni əməllər törədənlərin öz istəyilə təslim olması şərtilə əfvi (bu əfvdən əsasən Əl-Qaidə bağlantısı olanlar istifadə etmişdir)
Səudiyyə Ərəbistanı	26 iyun 2006	Kral Abdullah bin Abdul-Aziz	Təslim olan axtarışdakı islamçı militantların əfvi
Seneqal	10 iyul 1991	Prezident Abdou Diouf	1 avqust 1987 – 1 iyun 1991 tarixləri arasında “Casamance” hadisələri (dövlət təhlükəsizliyinə və ərazi bütövlüyünə qarşı) ilə bağlı cinayət törədənlərin ümumi əfvi və müvafiq hadisə ilə bağlı 31 iyul 1987 tarixindən öncə tutulan və 15 ildən çox həbslə cəzalandırılanların əfvi
Seneqal	21 iyul 2004	Prezident Abdoulaye Wade	Casamance regionunda 1 iyun 1991 tarixindən etibarən baş verən hadisələrlə bağlı cəza alan və almayan hər kəsin ümumi əfvi
Seneqal	17 fevral 2005	Prezident Abdoulaye Wade	1 yanvar 19983 – 1 yanvar 2004 tarixləri arasında siyasi motivlərlə cəza alan və almayan həs kəsin ümumi əfvi
Sierra Leone	22 iyul 1999	Prezident Ahmad Tejan Kabbah	1991-ci ilin mart ayından etibarən RUF/SL, ex-AFRC, ex-SLA vəya CDF döyüşçülərinin və iş birlikçilərinin törətdikləri əməllərə görə onlara qarşı hər hansı faktiki və hüquqi təqibi durduran ümumi əfvi
Solomon Adaları	19 fevral 2001	Baş nazir Manasseh Sogavare	Malaita Eage Force liderləri, üzvləri və iş birlikçilərinin, 2000 dövlət çevrilişindən sonra onlara qatılan Solomon Adaları Polis Qüvvələri üzvlərinin, İsatambu Azadlıq Hərəkatı liderləri, üzvləri və iş birlikçilərinin, həmçinin Solomon Adaları Penitensiar Xidməti üzvlərinin ümumi əfvi
Solomon Adaları	23 may 2001	Marau Sülh Müqaviləsi	Marau Eage Force və İsatambu Azadlıq Hərəkatı üzvlərinin və liderlərinin əfvi
Somali	19 iyun 2007	Prezident Abdullahi Yusuf	Somali hökümətinə qarşı savaşan İslam Məhkəmələri Birliyi döyüşçülərinin ümumi əfvi
Somali	2 sentyabr 2014	Prezident Hassan Sheikh Mohamud	45 gün ərzində təslim olacaq bütün al-Shabaab döyüşçülərinin əfvi
Cənubi Afrika	18 may 1990	Prezident F.W. de Klerk	Cənubi Afrika hökümətinə qarşı siyasi motivlərlə qarşı çıxan, vuruşan müxtəlif qruplaşma üzvlərinin ümumi əfvi
Cənubi Afrika	9 noyabr 1992	Prezident F.W. de Klerk	8 oktyabr 1990 tarixinədək siyasi məqsədlərlə törədilən əməllərinə görə ömürlük həbsə məhkum olunan və müxtəlif cəzalar alanların əfvi
Cənubi Afrika	1 dekabr 1995	Prezident Nelson Mandela	1 mart 1960 tarixindən etibarən dövlətə qarşı siyasi motivlərlə mübarizə aparan hər hansı təşkilat üzvləri tərəfindən, həmçinin onlarla mübarizə aparan dövlət təşkilatları üzvləri tərəfindən həyata keçirilən cinayət tərkibli əməllərə görə ümumi əfv
Cənubi Sudan	25 aprel 2013	Prezident Salva Kiir	Jonglei, Unity və Yuxarı Nil ştatlarındakı üsyançı liderləri və döyüşçülərinin ümumi əfvi
Cənubi Sudan	24 fevral 2015	Prezident Salva Kiir	Dövlətə qarşı silahlı mübarizə aparan hər kəsin ümumi əfvi
Cənubi Sudan	13 iyul 2016	Prezident Salva Kiir	8-10 iyul 2016 tarixlərində Milli Birlik Keçid Hökümətinə qarşı üsyan qaldıran Sudan Xalqı Azadlıq Ordusu, SPLA-IO qüvvələrinin ümumi əfvi
Sri Lanka	22 noyabr 1991		Hökümət tərəfindən nəzarət altına alınan əraziləri tərk edən Tamil partizanlarının əfvi
Sri Lanka	17 noyabr 1995	Prezident Chandrika Kumaratunga	Təslim olan Tamil Pələngləri (LTTE) üsyançılarının əfvi
Sri Lanka	10 iyun 1996		Silahlı münaqişənin 1983-cü ildə başlanmasından sonra ordudan fərarilik edən 20 000-dən çox əsgərin əfvi
Sri Lanka	26 may 1996		Təslim olan LTTE üsyançılarının əfvi
Sri Lanka	10 iyul 1997		Təxminən 12 000 fərarinin əfvi
Sri Lanka	10 oktyabr 1997		Nəzərdə tutulan vaxtadək orduya geri dönən fərarilərin əfvi
Sri Lanka	19 dekabr 1998		Fərarilərin əfvi
Sri Lanka	8 fevral 1998	Prezident Chandrika Kumaratunga	Könüllü şəkildə orduya qayıdan fərarilərin əfvi
Sri Lanka	5 may 1998		Könüllü şəkildə orduya qayıdan fərarilərin əfvi
Sri Lanka	17 oktyabr 1998		Könüllü şəkildə orduya qayıdan fərarilərin əfvi
Sri Lanka	1 yanvar 1999		Könüllü şəkildə 5 gün ərzində orduya qayıdan fərarilərin əfvi
Sri Lanka	1 avqust 2000		Könüllü şəkildə orduya qayıdan fərarilərin əfvi
Sri Lanka	21 fevral 1999		Könüllü şəkildə orduya qayıdan fərarilərin əfvi
Sri Lanka	17 may 2000		Könüllü şəkildə orduya qayıdan fərarilərin əfvi
Sri Lanka	16 aprel 2001		Könüllü şəkildə orduya qayıdan fərarilərin əfvi
Sri Lanka	4 iyun 2001		Könüllü şəkildə orduya qayıdan fərarilərin əfvi
Sri Lanka	6 mart 2001		Könüllü şəkildə orduya qayıdan fərarilərin əfvi
Sri Lanka	4 mart 2003	Prezident Chandrika Kumaratunga	Fərarilərin əfvi
Sri Lanka	1 aprel 2005		Son 25 ildə ordu sıralarını iznsiz tərk edərək fərarilik edən 70 000 hərbi rütbəli şəxsin əfvi
Sri Lanka	20 yanvar 2007		Fərarilərin əfvi
Sri Lanka	12 noyabr 2007		Fərarilərin əfvi
Sri Lanka	1 sentyabr 2007	Baş nazir Ratnasiri Wickramanayake	14 illik silahlı mübarizədən sonra 2007-ci ilin iyul ayında azad olunan şərq bölgəsində təslim olan Tamil Pələngləri üzvlərinin əfvi
Sri Lanka	25 iyul 2008		Fərarilərin əfvi
Sri Lanka	2 may 2008		Jaffna ərazisində şiddətli döyüşdən bir gün öncə verilən fərarilərin əfvi qərarı
Sri Lanka	2 avqust 2009		Fərarilərin əfvi
Sri Lanka	4 fevral 2010		Fərarilərin əfvi
Sri Lanka	15 iyun 2010		Fərarilərin əfvi
Sri Lanka	2 fevral 2011		Fərarilərin əfvi
Sri Lanka	9 noyabr 2011		Fərarilərin əfvi
Sri Lanka	2 aprel 2015	Prezident Maithripala Sirisena	Fərarilərin əfvi
Sri Lanka	2 iyul 2015	Prezident Maithripala Sirisena	Fərarilərin əfvi
Sri Lanka	27 iyun 2015	Prezident Maithripala Sirisena	Fərarilərin əfvi
Sri Lanka	13 iyun 2016	Prezident Maithripala Sirisena	Fərarilərin əfvi
Sudan	29 aprel 1991	Dövlət başçısı General-leytenant Omar Hassan al-Bashir	Cənubdakı üsyançılar və bütün siyasi opponentlərin, xüsusilə Sudan Popular Liberation Army partizanlarının əfvi
Sudan	21 aprel 1997	Sudan Sülh Müqaviləsi	16 may 1983-cü il tarixindən 1997-ci ilədək Cənubi Sudan Müdafiə Qüvvələrinin bütün üzvlərinin daha öncə törədilən əməllərinə görə ümumi və şərtsiz əfvi
Sudan	4 may 1998	Prezident Omar Hassan al-Bashir	Cənubdakı üsyançıların əfvi və milli yenidənqurma prosesinə dəvət olunması
Sudan	11 noyabr 1999	Prezident Omar Hassan al-Bashir	Silahlı üsyançıların əfvi
Sudan	1 iyun 2000	Prezident Omar Hassan al-Bashir	30 iyun 1989-cu il tarixindən etibarən silahlı vəya sivil olmasından asılı olmayaraq dövlətə qarşı çıxan siyasi məhbusların, opponentlərin ümumi və şərtsiz əfvi
Sudan	21 iyun 2000	Kassala Ştatı höküməti	Milli Demokratik Alyansın müxalif döyüşçülərin ümumi əfvi
Sudan	9 fevral 2004	Prezident Omar Hassan al-Bashir	Mərkəzi hökümətə qarşı savaşan muxlif qrupların, xüsusilə Sudan Azadlıq Hərəkatı və Sudan Federal Demokratik Alyansı üzvlərinin əfvi (bu qərar üsyançıların məğlub edilməsindən sonra verilmişdi)
Sudan	11 iyun 2006	Prezident Omar al-Bashir	2006-cı il Darfur Sülh Müqaviləsini imzalayan Sudan Azadlıq Hərəkatının müvafiq fraksiyasının üzvlərinin əfvi
Sudan	8 yanvar 2006	Sudan I Vitse-prezidenti və Cənubi Sudan Prezidenti Salva Kiir tərəfindən imzalanan Sudan Xalqın Azadlıq Ordusu və Cənubi Sudan Müdafiə Qüvvələri arasında Juba Bəyannaməsi	Azadlıq hərəkatı üzvlərinin əfvi və Sudanın cənubundakı silahlı qrupların üzvlərinin Cənubi Sudan silahlı qüvvələri altında formalaşdırılması haqda razılıq
Sudan	6 oktyabr 2010	Cənubi Sudanın prezidenti Salva Kiir	2010-cu ilin aprel ayında baş tutan seçkilərdən öncə və sonra Sudan Xalqın Azadlıq Ordusuna qarşı çıxan rəsmi şəxslər və ordu mənsublarının (o cümlədən Maj-Gen Gabriel Tanginye, Lt-Gen George Athor Deng və Col Gatluak Gai) əfvi
Sudan	22 oktyabr 2013	Prezident Omar Hassan al-Bashir	Ədalət və Bərabərlik Hərəkatının üzvlərinin ümumi əfvi
Surinam	19 avqust 1992	President Ronald Venetiaan	1 aprel 1980 – 20 avqust 1992-ci il tarixləri arasında mərkəzi hökümətə qarşı üsyançı fraksiyalar tərəfindən həyata keçirilən siyasi motivli cinayətlərə görə əfv
Suriya Ərəb Respublikası	15 yanvar 2012	Prezident Bashar al-Assad	15 mart 2011 – 15 yanvar 2012 tarixləri arasında yaşanan hadisələr zamanı törədilən cinayətlərə görə ümumi əfv
Suriya Ərəb Respublikası	2 may 2012	Prezident Bashar al-Assad	2 may 2012-ci il tarixindən öncə törədilən cinayətlərə görə ümumi əfv (bu amnistiya ölkə daxilində fərarilik edənlərə 90 gün ərzində geri dönərlərsə, ölkə xaricinə qaçaraq fərarilik edənlərə 120 gün ərzində geri dönərlərsə aid olacaq)
Suriya Ərəb Respublikası	16 aprel 2013	Prezident Bashar al-Assad	Bəşər Əsədə qarşı silahlı “terrorist” fəaliyyətləri olanların (çox ciddi əməlləri olanlar istisna) əfvi
Suriya Ərəb Respublikası	29 oktyabr 2013	Prezident Bashar al-Assad	Fərarilərin geri dönəcəyi təqdirdə əfvi
Suriya Ərəb Respublikası	6 iyun 2014	Prezident Bashar al-Assad	“Terrorizm” cinayətlərinə görə həbs olunanların əfvi (Əsədə qarşı istənilən növ fəaliyyət “terrorist fəaliyyət” adlandırılır)
Suriya Ərəb Respublikası	25 iyul 2015	Prezident Bashar al-Assad	Fərarilərin geri dönəcəyi təqdirdə əfvi
Suriya Ərəb Respublikası	17 fevral 2016	Prezident Bashar al-Assad	Fərarilərin geri dönəcəyi təqdirdə əfvi
Suriya Ərəb Respublikası	28 iyul 2016	Prezident Bashar al-Assad	Əsədə qarşı çıxmasına baxmayaraq silahı təhvil verib təslim olacaq şəxslərin əfvi
Tacikistan	26 noyabr 1992	Prezident Emomali Rakhmonov	27 mart – 25 noyabr 1992-ci il tarixləri arasında silahlı münaqişə zamanı dövlətə, onun qurumlarına və mülkünə qarşı cinayət və maddi zərər törədənlərin əfvi
Tacikistan	7 fevral 1996	Prezident Emomali Rakhmonov	1-17 sentyabr 1995-ci il tarixlərində Khatlon bölgəsində Khudoyberdiyev`in briqadası ilə rəqib Usmon Murchayevin 11-ci briqadası arasında və 15 yanvar – 4 fevral 1996-cı il tarixlərində Khatlon bölgəsində, Tursunzade və Khondzhent və Shahirinav və Gisar vilayətlərində yaşanan toqquşmalarda iştirak edənlərin cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməməsi və əfvi
Tacikistan	1 avqust 1997	Prezident Emomali Rakhmonov	1992-ci ildən etibarən siyasi və hərbi qarşıdurmalarda həbs olunan və müxtəlif cəzalar alanların, haqqında cinayət işi davam edənlərin ümumi əfvi
Tacikistan	14 may 1999	Prezident Emomali Rakhmonov	Tacik Muxalifət Alyansının (UTO-United Tajik Opposition) silahlı üzvlərindən həbs olunanların azadlığa buraxılması və digərlərinin haqqında cinayət işlərinə xitam verilməsini nəzərdə tutan ümumi əfv
Tacikistan	12 oktyabr 2010	Prezident Emomali Rakhmonov	Tacikistanın şərqindəki Rəşt Vadisi (Karategin) ərazisində hökümətə qarşı savaşan UTO üzvlərinin əfvi
Tayland	23 may 1992	Hərbi lider Suchinda Kraprayoon	17-21 may 1992-ci il tarixlərində siyasi motivli cinayət əməllərinin iştirakçıları və təşkilatçılarının əfvi
Tayland	1 may 2004	Baş nazir Thaksin Shinawatra	5 yanvardan öncəki separatist fəaliyyətlərinə görə hazırda meşəliklərdə gizlənməyə məcbur olan döyüşçülərin əfvi
Tayland	1 oktyabr 2006	Kral Bhumibol Adulyadej	Dövlət çevrilişi iştirakçılarının, xüsusilə Demokratik Reform Şurasının rəhbəri və üzvlərinin əfvi
Keçmiş Makedoniya Yuqoslav Respublikası	8 mart 2002	Prezident Boris Trajkovski	2001-ci ildə yaşanan münaqişədə cinayət əməli törətməkdə şübhəli bilinən, lakin bu əməli sübut olunmayan Makedoniya Respublikası vətəndaşlarının əfvi
Keçmiş Makedoniya Yuqoslav Respublikası	25 iyul 2003	Prezident Boris Trajkovski	Müxtəlif etnik qruplara aid, 27 yaşdan yuxarı Makedoniya Respublikası vətəndaşlarının, fərarilik edərək orduda xidmətdən yayınanların əfvi
Timor-Leste	13 iyul 2001	BMT keçid administrasiyası	25 aprel 1974 – 25 oktyabr 1999 tarixləri arasında Şərqi Timorda yaşanan siyasi münaqişələr kontekstində törədilən cinayətlərin ümumi əfvi
Timor-Leste/İndoneziya	10 mart 2005	İndoneziya və Şərqi Timor höküməti	İnamın bərpası işində əməkdaşlıq edən, keçmişdə insan haqlarını pozanların ümumi əfvi
Toqo	22 dekabr 1994	Prezident Gnassingbe Eyadema	25 mart 1993 – 5 yanvar 1994 tarixləri arasında Lomeyə silahlı hücum təşkil edən dissidentlərin, həmçinin 14 dekabr 1994 tarixindən öncə siyasi motivlərlə cinayət törədənlərin əfvi
Trinidad və Tobaqo	28 iyul 1990	Prezident Joseph Emmanuel Carter	27 iyul 1990 tarixində Parlament üzvlərini əsir alaraq qeyri-qanuni əməl törədən üsyançıların əfvi
Türkiyə	27 mart 1990	Qanun No. 3618	Siyasi və ideoloji məqsədlərlə cinayət törətmiş silahlı qrupların və cəmiyyət üzvlərinin əfvi, ölüm cəzasının 10 illik həbslə, ömürlük ağır həbsin 7 illik həbslə əvəz olması
Türkiyə	29 noyabr 1992	Qanun No. 3853	Siyasi və ideoloji məqsədlərlə cinayət törətmiş silahlı qrupların və cəmiyyət üzvlərinin əfvi, ölüm cəzasının 9 illik həbslə, ömürlük ağır həbsin 6 illik həbslə əvəz olması
Türkiyə	8 mart 1995	Baş nazir Tansu Çiller	Siyasi və ideoloji məqsədlərlə cinayət törətmiş silahlı qrupların və cəmiyyət üzvlərinin əfvi, ölüm cəzasının 9 illik həbslə, ömürlük ağır həbsin 6 illik həbslə əvəz olması (mediaya görə bu amnistiya xüsusilə PKK üzvləri üçün nəzərdə tutulmuşdur)
Türkiyə	29 avqust 1999	Baş nazir Bülent Ecevit	Siyasi və ideoloji məqsədlərlə cinayət törətmiş silahlı qrupların və cəmiyyət üzvlərinin əfvi (mediaya görə bu amnistiya xüsusilə PKK üzvləri üçün nəzərdə tutulmuşdur)
Türkiyə	6 avqust 2003	Baş nazir Recep Tayyip Erdoğan	Siyasi və ideoloji məqsədlərlə təşkilatlnan terroristlərin təkrar cəmiyyətə qazandırılması üçün ümumi əfv
Türkiyə	12 oktyabr 2004	Qanun No. 5237	Könüllü şəkildə təslim olan və qrupun dağıldığını elan edən kriminal qrup üzvləri və rəhbərlərinin əfvi
Uqanda	21 yanvar 2000	Prezident Yoweri Museveni	26 yanvar 1986 tarixindən başlayaraq mərkəzi hökümətə qarşı çıxan və silahlı üsyan törədənlərin əfvi
Ukrayna	28 fevral 2014	Viktor Yanukoviç tərəfindən təklif edilmiş, o iqtidardan uzaqlaşdırıldıqdan sonra qəbul edilmişdir	21 noyabr 2013 tarixindən etibarən kütləvi sivil protestlərdə iştirak edən insanların cinayət məsuliyyətindən azad edilməsini nəzərd tutan ümumi əfvi
Özbəkistan	6 sentyabr 2000	Prezident Islam Karimov	Səhv edərək qonşu dövlət ərazisində fəaliyyət göstərən terrorist qruplara qoşulan, lakin geri dönərək sülh içərisində yaşamına davam etmək istəyən, ağır cinayətlərdə məsul olmayan vətəndaşların ümumi əfvi
Venesuela	17 aprel 2000	Prezident Hugo Chavez	31 dekabr 1992 tarixinədək siyasi motivli səbəblərlə cinayət törədən, siyasi sistemə qarşı çıxdığına görə həbs və təqib olunanların əfvi (bu amnistiyadan 1960-cı və 1970-ci illərdəki hökümət və silahlı müxalifət arasındakı münaqişələrin, həmçinin 1992-ci ildə baş verən iki uğursuz dövlət çevrilişi cəhdlərinin iştirakçıları faydalanmışdır)
Venesuela	31 dekabr 2007	Prezident Hugo Chavez	2002-ci ildə yaşanan hadisələr zamanı, xüsusilə dövlətə və siyasi sistemə qarşı çıxdığı üçün cinayət məsuliyyətinə cəlb olunanların əfvi
Yəmən	23 may 1994	Prezident Şurasının Rəhbəri qardaş general-leytenant Ali Abdullah Saleh	Ayrıca siyahıda adı qeyd olunanlar istisna olmaqla separatist fəaliyyətləri olan sivil və silahlı şəxslərin ümumi əfvi
Yəmən	14 may 2005	Prezident Ali Abdullah Saleh	Yəmənin şimalında hökümət qüvvələri ilə qanlı savaşa daxil olan şiə üsyançılarının əfvi (üsyan radikal dindar Hussein Badruddin al-Houthi tərəfindən 2004-cü ildə başladılmış, inqilab 2005-ci ilin martından onun atası Badruddin tərəfindən davam etdirilmişdi)
Yəmən	21 may 2010	Prezident Ali Abdullah Saleh	Saada vilayətində separatçı hərəkat qaldıran hutilərin, həmçinin Lahaj, Abyan və Al-Dhalaae vilayətlərində zorakılıq törədən, cinayət məsuliyyətinə cəlb olunanların həbsdən azad olunması və əfvi
Yəmən	25 mart 2011	Prezident Ali Abdullah Saleh	Prezidentə müxalif cəbhəyə keçən və onu istefaya çağıran hərbi qulluqçuların əfvi
Yəmən	27 noyabr 2011	Prezident Ali Abdullah Saleh	2011-ci ilin yanvarından etibarən ölkəni dağıdaraq və yüzlərlə insanı qətl edərək “böhran səhvinə yol verənlərin” əfvi
Yəmən	21 yanvar 2012	Vitse-prezident	Ali Abdullah Salehə fərdi toxunulmazlığın verilməsi və əfvi (27 fevral 2012-ci ildən etibarən Abdrabbuh Mansur Hadi prezident vəzifəsini daşıyır)

[1] https://www.peaceagreements.org/amnesties/

[2] http://www.e-qanun.az/framework/6865

[3] http://www.e-qanun.az/framework/9809

[4] https://ikisahil.az/post/261889-zefer-amnistiyasi

[5] https://ombudsman.az/az/view/news/1764/olke-prezidenti-novbeti-defe-efv-serencami-imzalayib

[6] https://sputnik.az/20201114/Azerbaycanda-Amnistiya-Aktinin-qebulu-gozlenilir-425466460.html

[7] https://525.az/news/179597-amnistiya-akti-nece-icra-edilecek

[8] https://novator.az/2021/11/05/z%C9%99f%C9%99r-amnistiyasi-verildi/

Şəhla Cəlilzadə
Azərbaycan Dillər Universitetində beynəlxalq münasibətlər ixtisası üzrə bakalavr, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetində beynəlxalq münasibətlər və diplomatiya ixtisası üzrə magistr dərəcəsi alıb. Müvafiq ixtisas üzrə elmi araşdırmaların və məqalələrin müəllifidir. Əsas tədqiqat sahələri konfliktologiya, Qarabağ münaqişəsi, sülh quruculuğu prosesləridir.