Yer kürəsinin digər "üzü": insanlar aclıqdan...

Qlobal ədalətsizliyin bu qədər olması yoxsulluq, münaqişələr və aclıq kimi digər sosial problemlərə səbəb olur.

 

 

İnsan yoxsulluğu anlayışı ilk dəfə 1997-ci ildə BMT İnkişaf Proqramının (UNDP) İnsan İnkişafı Hesabatında təqdim edilib.

 

BMTİP-in məlumatına görə, insan yoxsulluğu gəlir yoxsulluğundan fərqlidir. İnsan yoxsulluğu anlayışı ilə gəlir yoxsulluğu tədbirləri yalnız mütləq gəlirə yönəldilir; Bu, savadlılıq, qidalanma və ana və uşaq sağlamlığının qeyri-kafiliyi kimi, təməl xidmətlərin olmaması kimi müəyyən edilir. Bu çərçivədə, insan yoxsulluğunu ölçmək üçün indeks hazırlanıb.

 

Yoxsulluq üçün istehsal olunan anlayışlar bunlarla məhdudlaşmır. Ədəbiyyatdakı digər anlayışlar və məzmunlar belədir:

 

• İbtidai yoxsulluq: Bir ailənin ümumi qazancı ailə üzvlərinin yemək, geyim və mənzil kimi əsas ehtiyaclarını ödəmək üçün kifayət deyil.
• Orta yoxsulluq: Ailənin ümumi gəliri ailə üzvlərinin yemək, geyim və sığınacaq kimi əsas ehtiyaclarını ödəmək üçün kifayətdir, lakin təhsil və əyləncə kimi digər ehtiyacları ödəmək üçün kifayət deyil.
• Subyektiv yoxsulluq: Bir insanın və ya ev təsərrüfatının özünə uyğun hesab etdiyi məmnuniyyət səviyyəsini təmin etmək üçün gəlir çatışmazlığı.
• Gəlir yoxsulluğu: Minimum yaşayış səviyyəsinin tələb etdiyi əsas şərtlərə uyğun gəlir.
• Ultra yoxsulluq: Bütün gəlirlər xərclənsə də, mütləq yoxsulluq meyarlarında əsas götürülən kalori miqdarının yalnız 80% -i qarşılana bilər.
• Xroniki yoxsulluq: Ultra yoxsulluq vəziyyətinin beş ildən çox davam etməsi və mənfi şəraitdə yaxşılaşmanın olmaması.
• İş yoxsulluğu: Dövlət və özəl sektorun aşağı səviyyələrində və marjinal sektorlarda çalışan, aşağı təhsili olmayan ixtisaslı işçilərin vəziyyətini müəyyən edən yoxsulluq.
• “Urban poor”: Yoxsulluq anlayışı mənzil problemini və şəhər ərazilərində sosial kənarlaşmanı ifadə etmək üçün hazırlanıb.
• Mənzil yoxsulluğu: Ölkədəki mənzil problemini vurğulayan əsas ehtiyaclardan biri olan mənzil ehtiyacını ödəyə bilməyən insanları təsvir etmək üçün istifadə olunan yoxsulluq anlayışı.​

 

Son 50 ildə rifah səviyyəsinin göstəricilərinin davamlı olaraq artdığı dünyamızda cəmiyyətlər arasında qazancın ədalətsiz bölüşdürülməsi səbəbindən yoxsulluq hələ də ciddi problemdir. Ən sadə baxımından gəlir bərabərsizliyi yoxsulluğun əsas səbəblərindən biridir. Gəlir bərabərsizliyi fərdi olaraq ev təsərrüfatları və ya şəxslər arasında gəlirlərin ədalətsiz bölüşdürülməsidir. Bu bərabərsizlik çox vaxt bir ölkənin vətəndaşları arasındakı fərqləri göstərir, eyni zamanda qlobal və ya regional ölçülərdəki fərqləri ifadə edə bilər.

 

Ancaq burada nəzərdən keçirilməli məqam bərabərsizlik və yoxsulluq arasındakı fərqdir. Bərabərsizlik insanların həyat səviyyəsi arasındakı fərqləri ortaya qoyur; yoxsulluq həyatını humanitar şəraitdə yaşamalı olanlara işarə edir.

Bərabərsizlik deyəndə yalnız gəlirlərin ədalətsiz bölüşdürülməsindən söhbət getmir. Sərvətlərin ədalətsiz bölüşdürülməsi; səhiyyə və təhsil xidmətlərinə çıxışdakı fərqlər; bölgələrə, dinlərə və irqlərə görə ayrıseçkilik bərabərsizlik konsepsiyasının tərkib hissələrindən biridir.

 

Fərdlər və ya qruplar arasındakı bərabərsizlik iqtisadi və sosial həyatda zəncirvari təsirlərə səbəb ola bilər. Məsələn, gəlir bərabərsizliyinin yüksək olduğu bir iqtisadiyyatda, cəmiyyətdə yoxsulluq azalmır, çünki böyümədən qazanc çox vaxt cəmiyyətin yuxarı təbəqələri arasında bölüşdürülür. Bərabərsizlik cinayət səviyyəsinin artmasına və sosial qarışıqlığın və zorakılığın artmasına da səbəb ola bilər. Bu cür hadisələrin artmasına əlavə olaraq, bərabərsizliyin azalmaması iqtisadi artım templərinə mənfi təsir göstərir. Yəni, sosial qarışıqlıq investorların nəzərində bir risk kimi qəbul edilir və beləliklə, iqtisadi daralmaya səbəb olan investisiyaların azalmasına səbəb olur.

 

Sosial və iqtisadi problemlərdən başqa, son illərdə varlılarla kasıblar arasındakı gəlir fərqinin eksponent olaraq artması insan və mənəvi cəhətdən qəbuledilməz səviyyəyə çatdı və bərabərsizlik məsələsi dünyanın gələcəyi üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Çünki, daha az bərabərsizliyin olduğu bir mühitdə tətbiq olunan siyasət daha təsirli ola bilər.

 

Müstəmləkəçiliyin tarixdə qaldığı iddia edilsə də, 60-cı illərdən bəri borclar üzərində müasir bir müstəmləkə sistemi quruldu. O vaxtdan bəri onlarla ölkə müstəqillik qazandılar və xalqın dolanışığını təmin etmək üçün infrastruktur və kapital olmadığı üçün zəngin Qərb ölkələrindən borc almağa məcbur oldular. Bir çox yoxsul ölkələr, inkişaf etmiş ölkələrdən heç vaxt fərqli ikitərəfli müqavilələr vasitəsilə ödəyə bilmədikləri yüksək faizli borclar götürərək ağır bir boyunduruğa daxil oldu.

 

Müharibələr və siyasi qeyri-sabitlik müstəmləkə hakimiyyəti altında olduğu kimi yoxsulluq və bərabərsizliyə səbəb olan başqa bir amildir. Şiddətli qarşıdurmalar bir çox insanın ölümünə, habelə ölkələrin infrastruktur obyektlərinə və istehsalın dayanmasına, insanların məcburi miqrasiyasına, işsizliyin və inflyasiya səviyyəsinin artmasına, kredit və sığorta bazarlarına çıxma problemlərinə və sosial xidmətlərin yoxsulluğunun azalmasına səbəb oldu.

 

Əksinə, yoxsulluğun artması münaqişələrə səbəb olan amil kimi önə çıxır. Yoxsulluq həyatı təmin etmək və təməl ehtiyaclarını ödəmək üçün lazım olan mənbələri əldə etmək üçün şiddətli rəqabəti təşviq edən amildir. Bir müddət sonra insanlar ailələrini qorumaq və övladlarını qidalandırmaq üçün çarəsizliyə sürüklənə bilər.

Bölgələr tərəfindən adambaşına düşən sərvətlərin sayı sərvət bölgüsündə ədalətsizliyi əks etdirsə də, dünyada bütün yetkin insanlar arasında sərvətlərin paylanması daha ədalətsizdir. Yetkin əhalinin 71% -nin sərvəti 7.6 trilyon dollardır ki, bu da dünya sərvətinin 2.7% -nə uyğundur. Əhalinin ən zəngin 0.7% -i , 36 milyon insan dünya sərvətinin 45.9% -nə sahibdir. Bu əhaliyə sərvəti 100.000 ilə 1 milyon dollar arasında olan varlı insanlar əlavə edildikdə, bu iki qrup dünyanın əhalisinin 8,6% -ni və dünya sərvətinin 85,6% -ni təşkil edir.

 

Dünya əhalisinin ən zəngin 36 milyon adamından 2043-ü milyarderdir. Təkcə 2017-ci ildə qrupun sərvəti 762 milyard dollar artdı. Bu artım dünyada yeddi dəfə yoxsulluğun aradan qaldırılması üçün kifayətdir.

 

Bundan əlavə, sonuncu bir araşdırma 2017-ci ildə dünyanın 42 ən varlı adamının dünya əhalisinin 50% -i ilə bərabər aktivlərə sahib olduğunu müəyyən etdi. 2010-cu ildə 388 nəfər dünya əhalisinin yarısına bərabər idi.

Gəlir bölgüsündə qeyri-bərabərlik insanların yaşaması üçün zəruri olan səhiyyə və təhsil kimi sahələrdə bərabərsizliyə səbəb olur. Təhsil və səhiyyə baxımından daha aşağı səviyyəli insanlarda başqalarına nisbətən iş imkanları daha az olur.

 

 

 Qlobal yoxsulluq ədalətsizliyin əsas bazasıdır.

 

 

İnsanlar aclıqdan ölməməli və insanlıq şüuru buna göz yummalıdır, xüsusən Türkiyə nümunəsində olduğu kimi!