Karabağ Savaşında Anadolu Ajansı’nın Yayın Stratejisi

Hüseyin ALTINALAN.

Öz: Türkiye, 44 Günlük 2. Karabağ Savaşı’nın başladığı ilk andan itibaren askeri ve siyasi desteğin yanı sıra enformasyon cephesinde de Azerbaycan’ın yanında durdu. 27 Eylül 2020’de başlayan savaşta medya alanında verilen mücadele, Azerbaycan tarafı ile T.C. Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’nın koordinasyonunda gerçekleşti. İletişim Başkanlığı, Azerbaycan tarafının Vatan Muharebesi olarak nitelediği 2. Karabağ Savaşında, ulusal ve uluslararası medya stratejisinin belirlenmesinde etkin rol oynadı. Türkiye ve Azerbaycan basını ile İletişim Başkanlığının da koordinasyonuyla Karabağ’a giden medya kuruluşları savaş boyunca hem Azerbaycan ve Türkiye kamuoyu hem Ermenistan, İran ve Rusya kamuoyu hem de başta Batılı ülkeler olmak üzere uluslararası kamuoyuna yönelik mesajlar içeren yayınlar yaptı. Türkiye’nin resmi haber ajansı Anadolu Ajansı (AA), Azerbaycan’ın haklı davasının hem ulusal hem de uluslararası kamuoyunda yer alması için tüm gücünü ortaya koydu. AA, bu süreçte adeta Azerbaycan’ın resmi haber ajansı gibi muharebe ile ilgili haber, analiz, yorum, röportaj ve beyanatları 13 dilde yayımlamaya özen gösterdi. Bu çalışmada, sadece savaşın ilk günü AA’da yayımlanan haberlerden bazıları incelenecek, örnekler üzerinden izlenilen medya stratejisiyle ilgili değerlendirilmelere yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler: İkinci Karabağ Savaşı, Anadolu Ajansı, Türkiye-Azerbaycan Medya Platformu.

Broadcast Strategy of Anadolu Agency in the 2nd Karabakh War

Abstract: From the first moment of the 44-Day 2nd Karabakh War, Türkiye stood by Azerbaijan on the information front as well as military and political support. In the war that started on September 27, 2020, the struggle in the fıeld of media the took place under the coordination of the Azerbaijani side and the Presidency of the Republic of Türkiye Directorate of Communications.The Directorate of Communications played an active role in determining the national and international media strategy in the 2nd Karabakh War, which the Azerbaijani side described as the Homeland War. Turkish and Azerbaijani press and media organizations that went to Karabakh with the coordination of the Directorate of Communications made broadcasts containing messages for both the Azerbaijani and Turkish public, the Armenian, Iranian and Russian public, and the international public, especially Western countries, throughout the war. Türkiye’s official news agency, Anadolu Agency (AA), put forth all its strength to ensure that Azerbaijan's just cause was featured in both national and international public opinion. During this process, AA took care to publish war-related news, analysis, comments, interviews and statements in 13 languages, almost like the official news agency of Azerbaijan. In this study, only some of the news published in AA on the first day of the war will be examined and evaluations will be made regarding the media strategy followed through examples.

Key Words: Second Karabakh War, Anadolu Agency, Türkiye-Azerbaijan Media Platform.

Giriş

Enformasyon ve sosyolojinin bilgi kaynağı olan medya, bir yönüyle baskı unsuru, bir yönüyle toplum inşa mekanizması, bir yönüyle de kalpleri ve zihinleri şekillendiren, ona yön veren ve sıklıkla da manipüle eden başat, dinamik ve kendisini sürekli yenileyen bir yapıdır.  Etkilerinin boyutu, toplumların medyaya ulaşabilirliğiyle doğru orantılı olarak tesir gösterdiği için kitle iletişim araçlarının gelişmesi ve yaygınlaşmasıyla insanlar, dünyadaki gelişmelerden anında haberdar olmakla birlikte manipülasyona da maruz kalmaktadır. Günümüzde meşruiyet zemini, en az siyaset ve diplomasi kadar kamuoyu algıları ve bu algıları şekillendiren medya ekosistemi çevresinde temerküz etmektedir. Dolayısıyla medyanın doğruluk algısı oluşturduğu bir olayın meşruiyeti, neredeyse kesin doğru biçiminde kendisini bireylere ve topluma dayatmaktadır.

Devletlerin politikalarının uluslararası kamuoyu tarafından desteklenmesinde ya da ülkelerde ve toplumlarda karşıtlık oluşumunda medya önemli rol oynamaktadır. Birinci Karabağ Savaşı ve İkinci Karabağ Savaşı’nda Azerbaycan ve Ermenistan’a verilen destek ve gösterilen karşı tepki bunun en çarpıcı örneklerinden biridir. Azerbaycan, Birinci Karabağ Savaşı sırasında Ermenilerin işlediği savaş suçlarını ve haklılığını kamuoyuna aktaracak kitle iletişim araçlarına sahip değildi. Küresel medya organları da savaş sürecinde Ermeni güçleri tarafından gerçekleştirilen katliamları uluslararası toplumdan gizliyor, işgalin meşru olmadığını gösteren yayınlar yapmıyordu. Ermenistan yönetimi, uluslararası toplumun ve kuruluşların tepkisizliğinden cesaret alarak hukuku ayaklar altına alıyor, işgal ettikleri toprakları genişletiyordu.  Ermeniler ateşkes sağlanana kadar yaklaşık 6 yıl süren savaşta Azerbaycan topraklarının 5’te 1’ini işgal etti. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK) de bu durumu teyit etti. Bu yaşanan durumda Azerbaycan’ın medya konusunda etkin bir güce sahip olmaması da rol oynuyordu. Ancak İkinci Karabağ Savaşı’nda bu durum değişti. Ermenistan hiç ummadığı bir medya gücüyle karşılaştı.

Ermenistan ordusunun 12-16 Temmuz 2020’de Karabağ dışındaki Tovuz bölgesine saldırısıyla meydana gelen şiddetli çatışma sonrası ön görüşmeleri yapılan ve 2. Karabağ Muharebesi sonrası imzalanan Türkiye- Azerbaycan Medya Platformu maddeleri uyarınca yapılan yayınlar dolayısıyla Erivan yönetimi uluslararası kamuoyundan beklediği desteği alamadı. Zira Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’nın Azerbaycan tarafıyla birlikte organize ederek savaş bölgesinde görev yapmaları sağlanan medya mensupları Ermenistan’ın sivillere yönelik saldırılarını ve işledikleri savaş suçlarını dünyanın gözü önüne serdi. Türkiye devletinin resmi haber ajansı Anadolu Ajansı da savaş boyunca bu durumun ulusal ve uluslararası kamuoyuna aktarılmasında önemli rol oynadı. Yurt içi ve yurt dışında binlerce abonesi bulunan AA, 13 dilde yaptığı yayınlarla 2. Karabağ Savaşı’nın gerçeklerinin dünyaya aktarılmasına büyük katkı sağladı.

AA, savaşın ilk anlarından itibaren savaşla ilgili gelişmeleri servis etti. 27 Eylül 2020’de başlayan savaşa ilişkin ilk haber, “Ermenistan-Azerbaycan cephe hattında çatışmalar başladı” başlığıyla yayımlanmıştır. Haberde, çatışmaların Ermeni güçlerinin Azerbaycanlıların yaşadığı sivil yerleşim birimlerine ateş açması üzerine başladığı belirtilmiştir. Haberler söz konusu vurguyla yayımlanmaya devam etmiştir. AA, Türkiye ve Azerbaycan tarafından da saldırgan tarafın Ermeni güçleri olduğu yönündeki açıklamalara da hassasiyet göstermiştir. Haberlerde Azerbaycan’ın Ermeni saldırganlığına karşı taarruza giriştiğine de dikkat çekilmiştir. Anadolu Ajansı haberlerinde ayrıca Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in ordusunun kendi topraklarını savunmak için operasyon yaptığı açıklamasına vurgu yapmıştır. Söz konusu ilk haberde olduğu gibi daha haberlerde de savaşı başlatanın Ermenistan ordusunun olduğu ve askeri hedefleri değil, sivilleri bombaladığı vurgulanarak bu gerçeğin uluslararası kamuoyu tarafından bilinirliğinin sağlanması hedeflenmiştir.  AA, 27 Eylül sabahından itibaren Bakü’ye yönelik ülke içinden ve dışından yapılan destek açıklamalarının tümünü yayınlanarak Azerbaycan halkının, ordusunun ve yönetiminin moralinin yüksek tutulmasını sağlamıştır.Bu çerçevede savaşın ilk günü olan 27 Eylül 2020’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı MustafA Şentop, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar,  ve diğer bazı bakanlar, Cumhurbaşkanı Sözcüsü İbrahim Kalın , AK Parti Sözcüsü Ömer Çelik, AK Parti Genel Başkanvekili Numan Kurtulmuş başta olmak üzere devlet ve hükümet yetkilileri, iktidar ve muhalefet parti yöneticileri , sivil toplum kuruluşları, üniversiteler, barolar , futbol kulüpleri ve spor federasyon başkanları, Azerbaycan’ın art arda açıklamalar yaparak Azerbaycan’a destek açıklamaları yaptılar. Anadolu Ajansı, dünyada da gündem olması için bu açıklamaların tümünü çeşitli dillerde abonelerine servis etmiştir.

Anadolu Ajansı, 2. Karabağ Savaşı boyunca hem ulusal hem de uluslararası topluma ve yöneticilerine, ordularına şu mesajlar verilmiştir:

1. Saldırıyı başlatan taraf Ermenistan’dır

27. 09.2020 tarihinde AA’nın savaşla ilgili ilk haberde, (https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/ermenistan-azerbaycan-cephe-hattinda-sivilleri-hedef-aldi/1986870) Azerbaycan Savunma Bakanlığından yapılan açıklamaya yer verilmiştir.

Açıklamada, “Ermenistan ordusu saat 06.00 sıralarında cephe hattı boyunca geniş kapsamlı provokasyonda bulunarak Azerbaycan ordusunun mevzilerine ve sivil yerleşim birimlerine büyük çaplı silahlar, top ve havanlarla ateş açtı.” denildiği belirtilmiş ve saldırıyı başlatanın Ermenistan olduğu vurgulanarak uluslararası kamuoyunda bu hakikatin yerleşmesi hedeflenmiştir.

Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in, “Kendi öz topraklarımızı savunuyoruz, Karabağ bizimdir, Karabağ Azerbaycan’ındır” ifadelerini başlığa taşıyan AA, “ Azerbaycan ordusunun saldırgan olmadığı ve kendi topraklarını müdafaa ettiği ve Karabağ’ın işgal altında bulunduğu ve o toprakların ülkesine ait olduğu” şeklindeki sözlerini manşet yapmış ve dünya gündeminde bu anlamlı mesajın yer almasını hedeflemiştir.

Aynı şekilde Azerbaycan Cumhurbaşkanı Yardımcısı Hikmet Haciyev’in Ermenistan’ın saldırgan taraf olduğu şeklindeki açıklamasına yer verilmiştir.

2. Ermenistan sivilleri vuruyor

Savaşla ilgili haberlerde “Ermenistan güçlerinin Azerbaycan sivil yerleşim birimlerine ateş açması üzerine başlayan çatışmalar sürüyor” şeklinde başlıklar kullanılmış, bu kanaatin tüm dünyada oluşması amaçlanmıştır.

Haberlerde, Ermenistan güçlerinin askeri mevzilere ve Azerbaycanlıların yaşadığı sivil yerleşim birimlerine ateş açması üzerine başlayan çatışmaların çıktığı belirtilmiştir

3. Azerbaycan, topraklarını ve sivilleri korumak için karşı harekât başlatmıştır

“Azerbaycan ordusunun cephe hattında başlattığı karşı saldırı sürüyor” başlıklı haberde Ermeni güçlerinin, Azerbaycan sivil yerleşim birimlerine ateş açması üzerine Azerbaycan ordusunun taarruza geçtiği vurgulanmaktadır.

İlk günkü haberlerde ve sonrasında yayımlanan haberlerde de Azerbaycan ordusunun, işgalci Ermeni güçlerinin topraklarına saldırması üzerine karşı harekât başlattığı, savaş ya da çatışmalardan sorumlu olmadığı, operasyonlarının meşru olduğu imajı perçinlenmesi istenmiştir.

4. Ermeni ordusu ağır zayiat veriyor

“Azerbaycan’ın topraklarını kurtarmak için başlattığı saldırının 4’üncü gününde yaşananlar” başlıklı haberin devamında Azerbaycan ordusunun, Ermenistan Silahlı Kuvvetlerinin 18'inci Motorize Tümeninin 41'inci Alayının komuta mıntıkasını nokta atışıyla vurduğu belirtilmiştir.

“Azerbaycan, Ermenistan'a ait mühimmat deposunun imha görüntülerini paylaştı” başlıklı haberde de işgal güçlerine verdirilen zayiata dikkat çekilmiştir. Söz konusu açıklama ve haberler, Ermeni kamuoyu ve ordusunun moral ve motivasyonunu yıkma amacı taşıyan psikolojik harp yöntemli haberlerdir.

5. Azerbaycan ordusu topraklarını işgalden kurtarıyor

AA, Azerbaycan ve Türkiye toplumu ile ordularına moral veren açıklamaları hem haber hem de infografik olarak abonelerine duyurmuştur.

“Azerbaycan ordusu 6 köyü Ermeni işgalinden kurtardı” başlıklı haber ve hemen ardından

“Azerbaycan ordusu, Murovdağ zirvesini işgalden kurtardı” başlıklı bir diğer haber, halkın, ordunun ve en üst kademesinden en alt kademesine kadar tüm yöneticilerin moralini yüksek tutmasında ve zafere olan inancın sağlamlaştırılmasında etkili olmuştur.

Anadolu Ajansı, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in ulusa sesleniş konuşmasında, "Şehitlerimizin kanı yerde kalmayacak” şeklindeki sözlerini yine aynı maksatla başlığa taşımıştır. Haberin spotunun ilk cümlesinde Ermenistan’ın sivillere saldırdığını hatırlatan AA, Aliyev’in "Ermenistan'ın başlattığı saldırı neticesinde şehit ve yaralılarımız var. Şehitlerimizin kanı yerde kalmayacak. Ermenistan ordusuna ait askeri araçları imha ettik." şeklindeki sözlerine yer vermiştir.

Aliyev’in Ermenistan’ın Azerbaycan’a yönelik saldırı başlattığını anımsattığını ve  ülkesine yönelik saldırılarının sürekli hale geldiğine işaret ettiğini kaydeden AA, "Temmuzda Ermenistan-Azerbaycan devlet sınırında, Tovuz istikametinde, yeniden top ateşleri neticesinde sivillerimiz ve bir hane zarar görmüştür. Bu Ermeni faşizminin gelecekteki göstergesidir." ifadelerine dikkati çekmiştir.

 AA, Aliyev’in ulusal ve uluslararası kamuoyuna yaptığı ilk açıklamadaki "İlk ölenler de Azerbaycan vatandaşları olmuştur. Azerbaycan, düşmana gereken cevabı vermiştir ve bir santimetre ileriye gidememişlerdir. Düşman püskürtüldü ve toprak bütünlüğümüz korundu. Azerbaycan’ın savaşı Ermenistan topraklarına taşımak için yeterli gücü var ancak bizim Ermenistan topraklarında askeri hedeflerimiz yok. Ermenistan’ın ilk hedefleri arasında Azerbaycan topraklarının işgali bulunmaktadır. Onların siyasi amaçları, Azerbaycan’ı yeni işgallerle zayıflatmaya çalışmaktır. İşgal siyaseti yürütmektedirler." şeklinde çok etkili ve meşruiyeti sorgulatmayacak anlamlı mesajlarına geniş yer vermiştir.

6. Ermeni ordusuna “teslim olun” çağrısı

AA savaşın ilk günü Ermenistan ordusu, yöneticileri ve toplumunun moral gücünü zayıflatıcı amaçlı psikolojik harekat niteliği taşıyan çağrıyı,  “Azerbaycan'dan, Ağdere'deki Ermeni askeri birliğinin komutasına ‘teslim olun’ çağrısı” başlığıyla servis etmiştir.