"Əgər indi ölsəydim..." - Ölüm ətrafındakı konspirologiya şousuna qısa nəzər

Ölüm qorxusu insanın ən təbii qorxularının başında dayanır. Dünyada psixoloji fikir ölümün mahiyyətinə yanaşmada həmişə filosoflarla fikir dartışmasında olublar. Özəlliklə, psixoanaltikiyə qədər ölümdən qorxu insanın “əbədiyyən yox olmaq duyğusundan” qorx

Məsələn, Freyd arxetiplərində ölümün ikili mənalandırılmasına çox asanlıqla rast gələ bilirik.

Ölüm insanın altşüurundakı yaşamaq instinktinin sonudur. Özəlliklə Feyerbax başda olmaqla antropoloji materializmi müdafiə edən bir çox filosoflar dediyim mövqedən çıxış edirdilər.

 

 

Yaşayan hər canlının ölümdən qorxu instinkti mövcuddur. Freydizmin ölümə yanaşmasının ikinci mənalandırması da maraqlıdır; ölüm insanın yoxluqla barışmağıdır.

 

Sonrakı dövrlərdə Fromm və bir çox neofreydistlər ölümə hedonist mövqedən yanaşmağa başladı. Mən bu yanaşmanı müdafiə edirəm, təsəvvür edin ki, bir canlı öz həyat müddətinin sərhədlərini aşaraq uzun illər yaşayır, düşünün, “yaşam eliksiri” mif yox, gerçəklik olsaydı, Hitlerdən Mussoliniyə qədər bir çox siyasi “canavarlar” hələ də sağ olardı, hələ mən “yerin öz oxundan çıxma” tezislərinin mümkünlüyünü demirəm.

 

Aristotel daxil olmaqla bir çox antik filosof ölümü qorxunun ən alisi hesab edirdi. Tit Lukretsi Kardan Demokritə qədər bir çox filosof isə ölümü insanın atomlarına qayıdışı olaraq izah edirdi. Bəlkə nisbi bir həyat yaşayırıq. "Bütün insanlar yuxudadır, öləndə oyanacaqlar" deyilən bir hədis var. Bu maraqlı bir yanaşmadır. Yuxuda ikən bir şey yaşayırıq və görürük; Oyandığımız zaman həyat müstəvisinə necə çıxırıq? Bu kimi suallar düşünüldü, danışıldı və fəlsəfə ilə elm bu suallara cavab tapmaqdan əl çəkdi.

 

 

Əlbəttə, elm bu mövzuda heç nə deyə bilməz və fəlsəfə nəticədə rasional düşüncə fəaliyyətidir. İbn Sina bunu çox vurğulayır. Ağlımızın istifadə etdiyi materiallar, bu dünyadakı duyğu vasitələrimizlə əldə etdiyimiz məlumatlardır. Bu məlumatda ağıl bəzi məhsullar və nəticələr verir. Əslində proqnozlar verir.

 

Qəzali bu məqamda filosofları tənqid edir. Qərbdə bunu düzgün başa düşən insanlar olsa da, dünyamızda az adam qəzəlini düzgün başa düşməmişdir. Qəzali əslində fəlsəfəni tənqid etmir. Fəlsəfəni özünün tənqid etdiyi nöqteyi-nəzərdən tənqid edir. Fəlsəfənin istifadə etdiyi metodlar nəticədə rasional metodlardır, ağıl sahəsi də aydındır. Ağıl, yaşadığımız dünyanın məlumatlarından istifadə edərək bəzi törəmələr edir, lakin bu həyatla əlaqəli məlumatlardır. Həyatdan kənar metafizik aləmə aid deyil. İslam fəlsəfəsi fövqəltəbii məsələlərlə məşğul olur. Varlığın mahiyyətini əks etdirir. Olmaq kimi bir şey yoxdur, biz xəyal dünyasında yaşayırıq. Platonun dediyi kimi, həqiqətən kölgələr dünyasında yaşayırıq. Dünyanın bir xəyal olduğunu söyləyənlər də var.

 

Ontologiya- varlıq fəlsəfəsi ölümlə bağlı bu gün də nələrsə izah etməyə çalışır.

 

Koronavirus pandemiyası sayısız insan ölümünə səbəb olur təəssüf ki. Lakin tarixdə milyonlarla insan ölümünə səbəb olan pandemiyalar da olub. İnsanlar bəşəriyyət mövcud olduqca pandemiya ilə savaşacaq. Pandemiyalar isə həmişə olacaq.

 

20-ci əsrin əvvəllərində ispan qripi 100 milyona yaxın insanın ölümünə səbəb oldu. Amma insanlıq heç vaxt pandemiyalara və bioloji silahlara qarşı müqaviməti formalaşdıra bilmədi. Pandemiyalar həmişə bəşəriyyətin əsas məğlub edicisinə çevrildi.

 

1980-ci illərdə qarşılaşdığımız QİÇS hələ də sağalmaz bir xəstəlikdir və bu günə qədər 30 milyondan çox insanın ölümünə səbəb olub. BMT-nin 2004-cü il hesabatına görə, 38 milyon insan HİV daşıyır, hər il 5 milyon insan bu virusa tutulur və 3 milyon insan QİÇS-dən ölür. Orta əsrlərdə Çin və Orta Asiyada başlayan vəba, 1347-ci ildə Krımda bir ticarət mərkəzini mühasirəyə alan Monqol ordusunun, divarları dağıtmaq üçün istifadə olunan yaylı silahlar vasitəsi ilə vəbadan ölmüş insan cəsədlərini şəhərə atması ilə Avropaya yayıldı. Deyilənə görə, 1347-1351- ci illərdə Avropada hər üç adamdan biri bu xəstəlikdən ölmüşdü. Xəstəlik Orta Şərq, Hindistan və Çin də daxil olmaqla, təxminən 75 milyon insanın ölümü ilə nəticələnib. Daha sonralar vəba 19-cu əsrdə Çində təqribən 10 milyon insanı öldürmüş, 17-ci əsrdə isə Böyük Britaniyada əhalinin 15 faiz azalmasına səbəb olub.

 

Son 200 ildə ortaya çıxmış və 7 dəfə geniş şəkildə dünyaya yayılıb, milyonlarla insanı öldürüb. İlk üç kolera epidemiyası 1817-1862-ci illərdə fasilələrlə baş vermiş və bütövlükdə 15 milyon insanı öldürüb. Növbəti 3 epidemiya isə 1860-1917-ci illərdə baş vermiş və bu dəfə 23 milyon insanın ölümünə səbəb olub. 1961-ci ilə baş verən son kolera pandemiyası daha az insanı öldürə bilib və tez bir zamanda məhv edilib.

 

Meksika 1545 ilə 154ci illər  arasında, daha sonra isə 1576-cı ildə iki qanlı qızdırma epidemiyası keçirmişdi. Fəsadlardan əvvəl 22 milyona qədər artan Meksika əhalisi 1576-cı ildən sonra 2 milyona düşmüşdü. Birincisi, əhalinin 80% -nə təsir edən 5 ilə 15 milyon arasında, ikincisi, 2 ilə 25 milyon insana təsir göstərərək, əhalinin 50% -ni öldürdü.

 

 

Dediyim odur ki, nə “əgər indi ölsəydim” pafosu ilə ümidsizliyə qapılmaq, nə də “pandemiya boş şeydir” deyib virusdan qorunmamaq rasional addım deyil.

 

Ölümdən qorxmayın, amma ölümdən qaçın.