Qlobal Körpülər: "Azərbaycan-İsrail Münasibətləri-Regional Strateji Tərəfdaşlığın Yeni Paradiqması"

Azərbaycan və İsrail arasında qurulan diplomatik münasibətlər son otuz il ərzində formallıqdan strateji ortaqlığa keçərək, bölgənin geosiyasi arxitekturasında xüsusi yer tutub və bu hal artıq danılmaz bir fakt olaraq qəbul edilib.

Azərbaycan-İsrail münasibətləri son onilliklərdə bölgədə ən maraqlı və strateji tərəfdaşlıqlardan birinə çevrildiyi təqdirdə, bu münasibətlərin inkişaf dinamikasını daha dərindən anlamaq üçün biz İsrailin nüfuzlu siyasi analitiklərindən biri, Hay Eytan Kohen Yanarocak ilə söhbətləşdik.

Hay Eytan Kohen Yanarocak İsrailin aparıcı beyin mərkəzlərindən olan Yerusalim Strateji və Təhlükəsizlik İnstitutunun (JISS) və Moshe Dayan Yaxın Şərq Araşdırmaları Mərkəzinin tədqiqatçısıdır. O, əsasən Türkiyə-Yaxın Şərq münasibətləri, Cənubi Qafqaz siyasəti və regional təhlükəsizlik məsələləri üzrə ixtisaslaşıb. Onun analitik baxışları və dərin regional bilgiləri Azərbaycan-İsrail münasibətlərinin geosiyasi və strateji aspektlərini daha real kontekstdə qiymətləndirməyə imkan verir.

Kohenin fikirləri əsasında, Azərbaycan-İsrail münasibətlərinin keçmişi, bu günü və gələcəyi haqqında daha dolğun təsəvvür formalaşdırmaq mümkündür.

Tarixi Baza və İlk Addımlar: Diplomatik yaxınlığın formalaşması

Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən dərhal sonra, 1992-ci ildə İsrail ilə diplomatik münasibətlərin qurulması, yeni dövlətin xarici siyasətində balanslı və çoxvektorlu kurs seçiminin ilk nümunələrindən biri olub. Hay Eytan Kohen qeyd edir ki, "Azərbaycanın erkən dövrdə İsraillə münasibətlər qurmaq qərarı, postsovet məkanında nadir bir diplomatik cəsarətin təzahürü idi. Çünki həmin dövrdə regiondakı bir çox ölkələr İsraillə açıq əməkdaşlıqdan çəkinirdilər."

İsrailin 1993-cü ildə Bakıda səfirlik açması isə bu münasibətlərin rəsmi protokoldan çıxaraq praktik əməkdaşlıq müstəvisinə keçməsini təmin etdi. Uzun illər Azərbaycan İsraildə səfirlik açmamaqla ehtiyatlı davranmışdı. Lakin 2023-cü ildə Təl-Əvivdə səfirliyin açılması münasibətlərin təkamülünün simvoluna çevrildi. Hay Eytan Kohen bunu "Azərbaycanın regional güc statusunu rəsmiləşdirmək istiqamətində atdığı strateji addım" kimi qiymətləndirir.

İqtisadi və Enerji Əməkdaşlığı: Neft Körpüsündən Yüksək Texnologiyalara

Azərbaycan və İsrail arasındakı iqtisadi əlaqələrin təməlində enerji əməkdaşlığı dayanır. Azərbaycan İsrailin enerji təhlükəsizliyində həyati rol oynayır: İsrailin neft ehtiyacının 40%-ə yaxını Azərbaycan mənbəli xam neftdən təmin edilir.

Kohen bu barədə deyir:

"Enerji əməkdaşlığı sadəcə kommersiya deyil, strateji əhəmiyyət daşıyır. İsrail üçün Azərbaycanın sabit və etibarlı enerji tərəfdaşı olması, onun regional enerji şaxələndirmə siyasətinin vacib tərkib hissəsidir."

Bundan əlavə, kənd təsərrüfatı, su idarəetməsi və texnoloji sahələrdə də əməkdaşlıq genişlənir. İsrailin su idarəetməsi sahəsində əldə etdiyi təcrübə Azərbaycanın kənd təsərrüfatında modernizasiya təşəbbüsləri üçün yeni imkanlar açır. Hay Eytan Kohen hesab edir ki, gələcəkdə iki ölkə süni intellekt, kibertəhlükəsizlik və yaşıl enerji texnologiyaları sahəsində əməkdaşlığı daha da dərinləşdirə bilər.

Müdafiə və Təhlükəsizlik Əlaqələri: Qarşılıqlı Etimad

Azərbaycan və İsrail arasında ən mühüm əməkdaşlıq istiqamətlərindən biri müdafiə və təhlükəsizlik sahəsidir. Hay Eytan Kohen bu sahədəki əməkdaşlığı belə xarakterizə edir:
"İsrail Azərbaycanı təkcə hərbi texnologiyaların istehlakçısı kimi deyil, həm də müştərək təhlükəsizlik platformasının bir tərəfi kimi görür. Xüsusilə təhlükəsizlik faktorlarını nəzərə alsaq, Azərbaycan İsrail üçün strateji dəyərə malikdir."

İkinci Qarabağ Müharibəsi zamanı İsrail istehsalı olan yüksək texnologiyalı silah sistemlərinin rolu Azərbaycan ordusunun üstünlüyünün artırılmasında özünü göstərdi. Lakin əməkdaşlıq təkcə silah satışları ilə məhdudlaşmır. Terrorizmə qarşı mübarizə, kəşfiyyat məlumatlarının paylaşılması, təhlükəsizlik sahəsində təcrübə mübadiləsi də bu münasibətlərin əsas sütunlarındandır.

Humanitar və Mədəni Körpülər: Multikulturalizm Modeli

Azərbaycan-İsrail münasibətlərinin fərqləndirici xüsusiyyətlərindən biri də dərin humanitar və mədəni əlaqələrdir. Azərbaycandakı qədim yəhudi icması, xüsusən Qırmızı Qəsəbə, bu münasibətlərin sosial-mədəni təməlini təşkil edir.

Hay Eytan Kohen bu barədə qeyd edir:

"Azərbaycanda yaşayan yəhudi icması, İsraildə böyük rəğbət və hörmət hissi doğurur. Azərbaycan yəhudilərin dini və mədəni hüquqlarını qorumaqla, dünyaya multikulturalizmin real və uğurlu modelini təqdim edir."

Bu faktor, Azərbaycanı digər müsəlman ölkələrindən fərqləndirən mühüm amillərdən biridir və İsrailin Azərbaycana münasibətində strateji dostluq və hörmət elementini gücləndirir.

Regional Kontekst və Geosiyasi Əhəmiyyət

Azərbaycan-İsrail əlaqələri yalnız ikitərəfli münasibətlərin məcmusu deyil, həm də Cənubi Qafqazda və Yaxın Şərqdə dəyişən güc balansının mühüm tərkib hissəsidir. Müsahibimiz bu barədə belə düşünür:

"Azərbaycan İsrail üçün sadəcə enerji tərəfdaşı deyil. Bu, bəzi ölkələrin təsir dairəsinə qarşı dura biləcək, qərbyönümlü, müstəqil xarici siyasət yürüdən regional gücdür."
İki ölkə arasında artan əməkdaşlıq həm Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərində, həm də ümumi Cənubi Qafqaz siyasətində yeni dinamikalar yaradır.

Yekun: Gələcəyə Doğru Yeni Perspektivlər

Azərbaycan-İsrail münasibətləri qarşılıqlı maraqlar, təhlükəsizlik sinxronizasiyası və mədəni-humanitar yaxınlıq üzərində qurulub.

Bu münasibətlərin gələcəyi çoxparadigmalıdır: enerji təhlükəsizliyi, müdafiə sənayesi, yüksək texnologiyalar və humanitar sahələrdə əməkdaşlıq yaxın onilliklərdə daha da dərinləşəcək.

Bütün göstəricilər onu göstərir ki, Azərbaycan-İsrail strateji tərəfdaşlığı yalnız region üçün deyil, həm də qlobal təhlükəsizlik və inkişaf baxımından mühüm modelə çevrilmək potensialına malikdir.