Dünyada təhsil gündəmi- 2025-ci ilin mart ayı üzrə
07.05.2025
07.05.2025
Son illərdə dünyada təhsil sahəsində müşahidə olunan dəyişikliklər müxtəlif sosial, texnoloji və psixoloji faktorlarla bağlı yeni istiqamətləri formalaşdırır. Bu dəyişikliklər bir tərəfdən sosial bərabərliyə və inklüzivliyə yönəlmiş siyasətləri ön plana çıxarır. Digər tərəfdən isə texnologiyanın təhsilə inteqrasiyası ilə bağlı dilemmaları gündəmə gətirir. Eyni zamanda, təhsildə şagird və müəllim rifahı, psixoloji təhlükəsizlik, fiziki sağlamlıq və qidalanma kimi amillər də təhsil nəticələrinə təsir edən əsas faktorlar kimi tanınır. Qlobal əmək axınları, xüsusilə müəllim çatışmazlığının aradan qaldırılması üçün transmilli işçi miqrasiyası da bu sahədə diqqət çəkən tendensiyalardandır. Qlobal miqyasda müşahidə edilən tendensiyalar göstərir ki,, təhsil sistemləri yalnız akademik nailiyyətlərə deyil, həm də rifah, təhlükəsizlik və bərabər imkanlar kimi daha geniş məqsədlərə yönəlməlidir.
1. UNESCO: Dünya əhalisinin 40 faizinin ana dilində təhsil almaq imkanı yoxdur
2 mart
YUNESKO-nun Qlobal Təhsil Monitorinqi qrupunun məlumatına görə, dünya əhalisinin 40 faizinin danışdığı və ya başa düşdüyü dildə təhsil almaq imkanı yoxdur. Bəzi aşağı və orta gəlirli ölkələrdə bu nisbət 90 faizə çatır. Bu, dörddə bir milyarddan çox tələbəyə birbaşa təsir göstərir.
YUNESKO hökumətləri çoxdilli təhsil siyasətini qəbul etməyə çağırır. Lakin bu siyasətləri həyata keçirmək asan deyil. Müəllimlərin ana dilindən istifadə üzrə lazımi səviyyədə hazırlığının olmaması, müvafiq tədris materiallarının olmaması və cəmiyyətin bəzi təbəqələrinin müqaviməti çoxdilli təhsilin yayılmasını çətinləşdirir.
Hesabata görə, artan miqrasiya ilə dil müxtəlifliyi qlobal miqyasda mühüm reallığa çevrilib. Bu gün 31 milyondan çox məcburi köçkün gənc təhsildə dil maneələri ilə üzləşir. UNESCO vurğulayır ki, ölkələr təhsil dili siyasətini öz şərtlərinə uyğun müəyyənləşdirməli və ikidilli təhsildə müəllimlərə dəstək olmalıdır.
Dil siyasətlərinin tarixi və müasir faktorlardan təsirləndiyi bildirilərkən, miqrasiyanın mədəni zənginliyi artırsa da, təhsildəki bərabərsizlikləri də dərinləşdirə biləcəyi ifadə edilir. YUNESKO dil fərqlərinin maneə deyil, üstünlük kimi qəbul edilməsini müdafiə edir və ölkələri kurikulumlarını buna uyğun uyğunlaşdırmağa dəvət edir.
2. ABŞ-də Fiziki Fəaliyyət Akademik Uğurları Artırır
6 mart
ABŞ-ın (ABŞ) milli ictimai səhiyyə agentliyi olan Xəstəliklərə Nəzarət və Qarşısının Alınması Mərkəzləri (CDC) tərəfindən 2019 və 2023-cü illərdə aparılan hərtərəfli tədqiqat orta məktəb şagirdlərinin fiziki fəaliyyət səviyyələri ilə onların akademik uğurları arasında aydın əlaqəni ortaya qoydu.
Araşdırmalar göstərib ki, orta məktəb şagirdlərinin yalnız 24 faizi həftənin 7 günü gündə ən azı 60 dəqiqə fiziki fəaliyyət göstərir. Fiziki fəaliyyət nisbətlərinin akademik müvəffəqiyyət səviyyələrinə görə fərqləndiyi müəyyən edilmişdir. Müvafiq olaraq, daha çox “A” qiyməti alan şagirdlərin 32 faizi bu fəaliyyət təlimatına cavab verib, halbuki daha çox “D” və “F” qiymətləri alan tələbələr arasında bu nisbət cəmi 17 faiz təşkil edib. Həmçinin məlum olub ki, tələbələrin 54 faizi gündə 3 saatdan çox kompüter və ya video oyunlara vaxt sərf edir. Bu tapıntılar fonunda gənclər arasında fiziki fəaliyyətin təşviq edilməli olduğu vurğulanıb.
Tədqiqatçılar şagirdlərin gündəlik həyatlarının əhəmiyyətli bir hissəsini məktəbdə keçirdiyini və fiziki aktivliyin artırılmasında təhsil müəssisələrinin mühüm rol oynadığını qeyd edib. Məktəblərdə hərəkətliliyi artıran fəaliyyətlərin təşkili, dərslər arasında şagirdlərin aktiv fasilələrinin təmin edilməsi, idman dərnəklərinin dəstəklənməsi təklif olunub .
3. Avstriya məktəblərdə telefondan istifadəni qadağan etdi
10 Mart
Ötən həftə Avstriyada formalaşan yeni hökumət ilk addımlarından biri kimi məktəblərdə mobil telefon və ağıllı saatların istifadəsinə məhdudiyyətlər qoymağı qərara alıb. Hökumətin liberal ortağı NEOS Partiyasından olan təhsil naziri Kristof Viderkehr mətbuat konfransında təfərrüatları ictimaiyyətlə bölüşdü. Müvafiq olaraq, məktəblər 8-ci sinfə qədər bütün şagirdlər üçün "telefon və ağıllı saatlardan azad zonalar" olacaq. Qadağa həm dərslər zamanı, həm də fasilələr zamanı tətbiq olunacaq. Nazir Wiederkehr, "Cib telefonları konsentrasiyanın düşmənidir. Biz məktəblərdə daha çox diqqət və daha az rəqəmsal diqqətin yayındırılmasını istəyirik" deyə qərarın səbəbini açıqlayıb. Bunu öz sözləri ilə izah etdi. Bununla belə, məktəblər xüsusi hallar üçün istisnalar edə bilər; Müəllimlər dərsin məzmununa uyğun olarsa, telefondan istifadəyə icazə verə biləcəklər. Yeni qaydanın bu aydan etibarən qüvvəyə minməsi planlaşdırılır. Bundan əlavə, gələcəkdə 8-ci sinifdən yuxarı olan şagirdlər üçün də oxşar məhdudiyyətlər gündəmdədir. Qərarı dəstəkləyən tanınmış tibb eksperti Prof. Hans-Peter Hutter, "Telefondan istifadə təkcə məktəblərdə deyil, bütün cəmiyyətdə ciddi problemdir. Bu, yuxusuzluq, diqqətsizlik və hərəkətsizlik kimi ciddi nəticələrə səbəb olur" dedi. O, müraciətin əhəmiyyətinə diqqət çəkib. Hutter telefon istifadəsini məhdudlaşdıran məktəblərdə şagirdlərin daha uğurlu və xoşbəxt olduğunu da vurğuladı .
4. Böyük Britaniyada məktəb rəhbərlərinə qarşı zorakılıq artmaqdadır
16 mart
Birləşmiş Krallıqda aparılan bir araşdırma, məktəb rəhbərlərinin əksəriyyətinin şagirdlərin valideynləri tərəfindən fiziki və sözlü hücuma məruz qaldığını ortaya qoydu. Milli Məktəb Müdirləri Assosiasiyasının (National Association of Head Teachers - NAHT) keçirdiyi anketə görə, rəhbərlərin 82%-i son bir il ərzində valideynlər tərəfindən zorakılığa uğradığını bildirib. Anket nəticələrinə görə, iştirakçıların 85%-i sözlü təhqirlərə, 68%-i hədələmələrə, 10%-i isə fiziki hücuma məruz qaldığını qeyd edib. Həmçinin, sosial media üzərindən edilən təhqirlər və onlayn hədələmələr məktəb rəhbərləri üçün getdikcə böyüyən bir problem olaraq qarşıya çıxır. Rəsmi şəxslər, təhsil işçilərinin təhlükəsizliyini təmin etmək və bu cür hadisələrin qarşısını almaq məqsədilə daha çox hüquqi tədbir görülməli olduğunu vurğulayır. Xüsusilə sosial medianın yayılması ilə məktəb rəhbərləri, rəqəmsal platformalarda təhqir və hədələyici mesajlarla daha tez-tez üzləşirlər.
5. Yeni Zelandiya Müəllim çatışmazlığını həll etmək üçün xaricdən müəllim cəlb edir
21 Mart
Yeni Zelanda, müəllim əksikliyini aradan qaldırmaq üçün xaricdən müəllim cəlb etmək siyasətini sürətləndirib. 26 martdan etibarən, iş təklifi alan müəllimlər daha sürətli olaraq yaşamaq icazəsi üçün müraciət edə biləcəklər. Lakin bu tətbiq, xaricdən gələn müəllimlərin təhsil sisteminə uyğunlaşması ilə bağlı müxtəlif müzakirələrə səbəb olub. Yeni Zelandiyanın orta məktəb müəllimlərini təmsil edən sindikatın rəhbəri Chris Abercrombie, mədəni fərqlər, tədris proqramı uyğunluğu və dil maneələri səbəbindən xaricdən gələn müəllimlərin sistemə uyğunlaşmasının zaman aldığını söyləyib. Abercrombie, müraciətlərin çoxunun uyğun olmadığını və yerli müəllimlərə daha çox sərmayə qoyulması lazım olduğunu qeyd edib. Yeni Zelanda Məktəb Rəhbərləri Federasiyasının rəhbəri Leanne Otene isə, xaricdən gələn müəllimlərin çox mədəniyyətli sinif mühitlərində şagirdlərə fayda təmin edə biləcəyini bildirib.
6. Cənubi Koreyada akademik müsabiqə psixoloji problemlərə gətirib çıxarır
26 mart
Cənubi Koreyada ildə yalnız bir dəfə keçirilən universitetə qəbul imtahanı (Suneung) ölkədəki gənclərin həyatını böyük ölçüdə formalaşdıran kritik bir imtahan kimi qiymətləndirilir. Bu imtahan gənclərin gələcək karyerasını, gəlir səviyyəsini və sosial vəziyyətini müəyyənləşdirir. Cənubi Koreya cəmiyyətində təhsil və akademik uğur obsesif hesab olunur. Nəhəng şirkətlərin işçi qüvvəsini işə götürərkən elit universitet məzunlarına üstünlük verməsi bu vəziyyəti daha da dərinləşdirir.
Lakin bu gərgin təzyiq mühiti Cənubi Koreya gənclərinin psixoloji sağlamlığına ciddi mənfi təsir göstərir. Cənubi Koreyada uşaqların rifahı üçün çalışan ən nüfuzlu beynəlxalq qeyri-hökumət təşkilatlarından biri olan ChildFund Korea-nın 2023-cü il məlumatlarına görə, gənclərin 87 faizində bədbəxtlik əlamətləri var. Bundan əlavə, 2023-cü ildə 214 tələbə intiharı qeydə alınıb ki, bu da ölkədə təhsilə olan təzyiqlərin gənclərə olan dramatik nəticələrini üzə çıxarıb. Cənubi Koreya hökuməti bu problemi həll etmək üçün, məsələn, saat 22:00-dan sonra təhsil mərkəzlərini bağlamaq kimi tədbirlər görsə də, ailələr övladlarını müxtəlif özəl kurslara göndərməklə bu məhdudiyyətlərdən çıxmağa çalışırlar.
Mütəxəssislərin fikrincə, akademik uğura yönəlmiş bu yanaşma həm də gənclərin sosial bacarıqlarının formalaşmasına və sağlam münasibətlər qurmasına mane olur. Bu vəziyyətin ölkədə doğum göstəricilərinin azalmasında da təsirli olduğu vurğulanır. Mütəxəssislər bildirirlər ki, Cənubi Koreya gəncləri akademik uğura aparan alternativ yollar tapmaqda dəstəkləməklə daha sağlam və balanslaşdırılmış sosial struktur yaratmalıdır.
7. Yaponiyada orta məktəb dərsliklərində QR kod era başlayır
26 mart
Təhsildə rəqəmsallaşmanın geniş tətbiqinə uyğun olaraq Yaponiya Təhsil Nazirliyi 2026-cı maliyyə ilindən etibarən birinci və ikinci sinif orta məktəb dərsliklərində QR kodlarının yerləşdiriləcəyini açıqladı. Bu kodlar sayəsində şagirdlər təhsil videolarına, audio fayllarına və müxtəlif rəqəmsal məzmunlara asanlıqla daxil ola biləcəklər. Məlumat verilib ki, nazirlik tərəfindən imtahanın ikinci mərhələsindən keçən 13 müxtəlif sahəyə aid 253 dərsliyin demək olar ki, hamısında QR kodlar yer alacaq.
Dərsliklər süni intellekt, informasiya etikası və yeni texnologiyalar kimi aktual məzmunla zənginləşdirilərkən, orta səhifə sayı 2021-ci ilə nisbətən artaraq 321-ə çatacaq. Coğrafiya, tarix və vətəndaşlıq kitablarında Şimal əraziləri, Takeşima və Senkaku adalarının Yaponiyaya aid olduğu açıq şəkildə ifadə edilərkən; Noto yarımadası zəlzələsi, Rusiya-Ukrayna müharibəsi və İsrail-Qəzza münaqişəsi kimi aktual hadisələr də işıqlandırılacaq. Səlahiyyətlilər bildirirlər ki, QR kodları tələbələrin öyrənmə prosesini sürətləndirəcək və rəqəmsal dövrə uyğunlaşmalarını asanlaşdıracaq .
8. UNESCO: Məktəb yeməkləri akademik nailiyyətlərə müsbət təsir göstərir
27 mart
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatının (UNESCO) yeni hesabatında dünyanın müxtəlif ölkələrində məktəblərdə verilən yeməklərin qida keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına ehtiyac olduğu ortaya çıxıb. 2024-cü ilin məlumatlarına görə, dünya üzrə tələbələrin dörddə biri məktəb yeməklərindən faydalanır. YUNESKO-nun 2023-cü il araşdırmasına görə, məktəbdə yemək qəbul nisbətini 9 faiz, davamiyyəti 8 faiz artırır və akademik uğura müsbət təsir göstərir.
Bununla belə, YUNESKO-nun bu yaxınlarda açıqladığı hesabatda dünyada məktəb yeməklərinin təxminən üçdə birinin qidalanma mütəxəssisləri ilə məsləhətləşmədən hazırlandığını ortaya çıxarıb. Bundan əlavə, qiymətləndirilən 187 ölkədən yalnız 93-də məktəb yeməkləri və içkiləri ilə bağlı qaydalar var. UNESCO müsbət nümunələr kimi Braziliyanın emal olunmuş qidaları qadağan edən yeni məktəb yemək siyasətini və Hindistanın dəmirlə zəngin darı istifadəsini göstərib. UNESCO ölkələrə bu yaxşı təcrübələrdən ilham almağı və sağlam qidalanma təhsilini məktəb kurikulumlarına inteqrasiya etməyi tövsiyə edib.
İstinadlar
2. https://www.edweek.org/leadership/students-who-move-more-learn-more-downloadable/2025/03
3. https://www.vienna.at/mobile-phone-ban-in-schools-is-set-with-exceptions/9267002
7. https://www.japantimes.co.jp/news/2025/03/26/japan/high-school-textbooks-qr-codes/
8. https://www.unesco.org/en/articles/education-unesco-calls-better-quality-school-meals?hub=701
Elnur Süleymanzadə
Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin əməkdaşı