Dünyada Təhsil gündəmi-Fevral ayı üzrə

1.    Böyük Britaniyanın məktəb təftiş sistemi yenilənəcək 
3 Fevral

Böyük Britaniyada məktəb yoxlamalarından məsul qurum olan Ofsted yeni yoxlama modeli və məktəb hesabatı sistemini təqdim edib. Yeni sistem səkkiz əsas istiqamət üzrə məktəbləri qiymətləndirəcək: liderlik və idarəetmə, kurrikuluma, tədrisin inkişafı, akademik nailiyyətlər, davranış, münasibətlər, məzuniyyət, şəxsi inkişaf, rifah və inklüzivlik daxildir. Bundan əlavə, erkən uşaqlıq təhsili, orta məktəbin son iki ilini əhatə edən yuxarı sinif şagirdləri (altıncı sinif) və təhlükəsizlik kateqoriyaları da yoxlanılacaq. Beş reytinq nəzərdə tutulub. Müvəffəqiyyətli ərizələr Ofsted Academy saytında paylaşılacaq. Yeni sistemdə daha bir mühüm dəyişiklik “kurrikulumun dərindən nəzərdən keçirilməsi”nin aradan qaldırılması olub. Qiymətləndirmələr indi birbaşa tələbə nailiyyətlərinə yönəldiləcək. Yoxlama prosesləri daha şəffaflaşdırılacaq və məktəblərin hansı meyarlarla qiymətləndiriləcəyi bələdçi sənədlərdə aydın şəkildə izah ediləcək. Sistemin tətbiqi üçün məktəblərə hazırlıq müddəti veriləcək. Bu çərçivədə yoxlamalar noyabr ayına qədər dayandırılacaq. Ofsted yeni modellə yoxlamaları daha ədalətli və əhatəli etməyi hədəfləyir. Lakin təhsil işçiləri sistemin məktəblərə təzyiqi artıra biləcəyindən narahatdır. Yeni modelin təsirləri yay aylarında aparılan qiymətləndirmələrdən sonra bəlli olacaq.

2.    Hollandiyada özəl məktəblərə tələbat artır
 5 fevral

Hollandiyada özəl məktəblərə tələbat sürətlə artır. Yüksək gəlirli ailələr övladları üçün daha sərfəli təhsil təklif etdiklərinə inandıqları üçün dövlət məktəblərindənsə özəl məktəblərə üstünlük verirlər. Təhsil müfəttişlərinin araşdırmalarına görə, son 8 ildə ölkədə özəl məktəblərin sayı üç dəfə artıb. 2015-ci ildə 44 olan özəl ibtidai və orta məktəblərin sayı bu gün 134-ə yüksəlib. Dövlət tərəfindən maliyyələşdirilməyən özəl məktəblərin illik ödənişləri 25.000-35.000 avro arasında dəyişir. Ödənişli təhsil verən 53 beynəlxalq məktəb də var. Özəl məktəb təsisçiləri ənənəvi məktəblərin dəyişən ictimai ehtiyaclara uyğunlaşa bilmədiyini deyirlər. Bir çox valideynlər övladlarının təhsilinin öz dünyagörüşünə uyğun olmasını istəyir.

3.    Böyük Britaniya kurikulumu şagirdləri həyata hazırlamaqda yetəri qədər uğurlu deyil
13 Fevral

Böyük Britaniyada yerləşən müstəqil tədqiqat təşkilatı olan Ali Təhsil Siyasəti İnstitutu (HEPI) məktəb və kollec kurikulumlarının tələbələri ali təhsilə necə hazırladığını araşdıran yeni hesabatını dərc edib. “Bir Addım digər tərəfi” adlı hesabat 1105 universitet tələbəsi arasında keçirilən sorğunun nəticələrinə əsaslanır.  Kurikulum və Qiymətləndirmə İcmalına töhfə vermək məqsədi daşıyır. Sorğunun nəticələrinə görə, tələbələrin 83 faizi kurrikulumun onları universitetə yaxşı hazırladığını düşünür, yalnız 38 faizi isə təhsilin onlara “həyata və işə hazır” olmasına kömək etdiyini düşünür. Respondentlərin 63 faizi kurrikuluma daha çox peşəkar bacarıqların əlavə olunmasını, 52 faizi rəqəmsal/İT bacarıqlarının artırılmasını, 49 faizi isə şifahi ünsiyyət bacarıqlarına daha çox önəm verilməsini istəyir. Digər tərəfdən, tələbələrin əksəriyyəti 18 yaşına qədər məcburi ingilis dili (73 faiz) və riyaziyyat (70 faiz) kurslarının əleyhinədir. Sorğunun nəticələrinə görə, tələbələrin 39 faizi qiymətləndirmə proseslərinin həddindən artıq olduğunu, 48 faizi isə mövcud sistemin kafi olduğunu düşünür. Xüsusilə tələbə qızlar və xüsusi təhsilə ehtiyacı olanlar imtahanların onları ali təhsilə yetərincə hazırlamadığını, potensiallarını tam əks etdirmədiyini düşünür. Hesabatda rəqəmsal bacarıqlara, şifahi ünsiyyətə və tənqidi düşünmə səriştələrinə daha çox diqqət yetirməyi, kurrikuluma yaradıcı fənlərin əlavə edilməsini, tələbələrə üç əvəzinə dörd və ya beş fənni keçməyə imkan verən daha geniş kurrikulumun, BTEC proqramlarının qorunub saxlanmasını və qiymətləndirmə proseslərinin azaldılmasını tövsiyə edilir. 

4.    Yaponiyanın müəllim sertifikatlaşdırma Sistemi Karyera Dəyişənlər üçün Yenilənib 
16 fevral

Yaponiya Təhsil Nazirliyi müəllim olmaq üçün karyerasını dəyişmək istəyənlər üçün müəllimlərin sertifikatlaşdırma sistemini əsaslı düzəliş etməyi planlaşdırır. Yeni tənzimləmə bakalavr pilləsində müəllim hazırlığı olmadan müəllimlik sertifikasiyası almağa imkan verməklə, peşəsini dəyişmək istəyən şəxslərin təhsil sahəsinə keçidini asanlaşdırmaq məqsədi daşıyır. Mövcud sistemdə müəllim namizədləri universitetlərdə və ya iki illik kolleclərdə pedaqoji təhsil almalı, kursun məzmununu tamamlamalı və müəllimlik təcrübəsi keçməlidir. Standart tədris sertifikasiyası bakalavr dərəcəsi olan şəxsləri əhatə etsə də, magistr dərəcəsi məzunları üçün daha çox təcrübə tələb edən ayrıca kateqoriya mövcuddur. Yaponiyada dövlət məktəblərinə müraciət edən müəllimlərin nisbəti 2024-cü maliyyə ilində rekord səviyyəyə - 3,2 dəfə azalıb. Bir çox məktəblər müəllim çatışmazlığını doldurmaqda çətinlik çəkib. Nazirlik ümid edir ki, planlaşdırılan islahat müxtəlif ixtisaslara malik orta karyera mütəxəssisləri üçün yeni imkanlar yaradacaq və müəllim çatışmazlığının aradan qaldırılmasına töhfə verəcək. 
5.    Estoniya süni intellekti orta məktəblərə inteqrasiya edir
26 fevral

Estoniya hökuməti OpenAI ilə birləşərək, bütün orta məktəb şagirdləri və müəllimlərinə AI chatbot ChatGPT-nin təhsil versiyası olan ChatGPT Edu təklif etdi. 2025-ci ilin sentyabrın ayından etibarən 10 və 11-ci sinif şagirdləri bu texnologiyadan istifadə edə biləcək. Estoniya hökuməti deyir ki, bu təşəbbüs tələbələrə fərdi təlimat verəcək və müəllimlərin dərs planı və qiymətləndirmə proseslərini asanlaşdıracaq. Təhsil naziri Kristina Kallas bildirib ki, Estoniyanın rəqabət qabiliyyəti gənclərin süni intellekt dövrünə ən yaxşı şəkildə hazırlanmasından asılıdır. OpenAI-nin təhsil üzrə vitse-prezidenti Lea Belsky bildirib ki, dünyada milyonlarla tələbə artıq təhsil məqsədləri üçün ChatGPT-dən istifadə edir, lakin Estoniya onu milli səviyyədə rəsmi şəkildə inteqrasiya edən ilk ölkə olacaq. Bu təşəbbüsün uğuru müəllim hazırlığı və etik süni intellekt istifadəsi arasında tarazlığın təmin edilməsindən asılı olacaq. Estoniya uzun müddət rəqəmsal transformasiyada qabaqcıl ölkələrdən biri hesab olunur və adambaşına düşən ChatGPT hesablarına görə dünyanın ən yaxşı ölkələri arasında yer alır. 
6.    ABŞ-ın Erkən Savadlılıq Səviyyələri Gözləniləndən Aşağı Düşür 
26 Fevral

Birləşmiş Ştatlarda tədris ilinin ortasında həyata keçirilən DIBELS (Əsas Erkən Savadlılıq Bacarıqlarının Dinamik Göstəriciləri) qiymətləndirməsinin nəticələri göstərdi ki, K-2 səviyyəsində olan şagirdlərin yalnız 56 faizi oxumağı öyrənməyə hazırdır. Şagirdlərin erkən savadlılıq bacarıqlarını ölçmək üçün hazırlanmış bu qiymətləndirmə sözlərin tanınması, oxunuşda səlis oxunması və başa düşməsi kimi əsas oxu bacarıqlarını yoxlayır. Tədqiqat göstərir ki , ikinci sinif şagirdlərinin yalnız 58 faizi əsas oxu təlimi üçün lazımi səviyyədə hazırlanıb . Ötən il bu nisbət 57 faiz olduğu halda, 2019-2020-ci illərdə 60 faiz olub. Təhsil texnologiyaları və tədqiqat şirkəti Amplifay tərəfindən aparılan araşdırma 11 mindən çox məktəbdə 2 milyon şagirdi əhatə edir. Şagird performansını izləyən dataya əsaslanan analitika və rəqəmsal təhsil həlləri təqdim edən Amplifay, erkən savadlılıq bacarıqlarında irəliləyiş əldə olunduğunu, lakin bir çox tələbələrin hələ də ciddi şəkildə geridə qaldığını göstərir.Bu boşluğu aradan qaldırmaq üçün dövlətlər yeni savadlılıq qanunları qəbul edirlər . Məsələn, Viskonsin ştatında təqdim edilən Senat Qanunu 990, erkən savadlılıq üçün məcburi peşəkar inkişaf və oxu qiymətləndirmələrini ehtiva edir. Bununla belə, ölkə daxilində 4-cü və 8-ci sinif şagirdlərinin oxu balları azalmaqda davam edir.

Amplifayın baş akademik direktoru Susan Lambert deyir ki, irəliləyiş əldə edilir, lakin bütün tələbələrin arzu olunan səviyyəyə çatmasını təmin etmək üçün daha çox səy lazımdır. Tədqiqatlar göstərir ki, risk altında olan şagirdləri yaxından izləyən məktəblər daha yaxşı nəticələr əldə edir .
7.    İngiltərədə məktəblərdə telefon qadağaları ekranın vaxtını azaldır 
28 Fevral

İngiltərədə aparılan bir araşdırma, məktəblərdə smartfon qadağalarının şagirdlərin ekran vaxtını əhəmiyyətli dərəcədə azaldıb. Milli Təhsil Birliyi üçün “The New Britain Project and More in Common” tərəfindən aparılan araşdırma, telefon istifadəsinə məhdudiyyət qoyulmayan məktəblərdə şagirdlərin gündə orta hesabla 2 saat 50 dəqiqə ekran qarşısında vaxt keçirdiklərini ortaya çıxarıb. Telefonların şkafda saxlanmalı olduğu məktəblərdə bu müddət 2 saat 12 dəqiqəyə, telefonların tamamilə qadağan olunduğu məktəblərdə isə 1,5 saata endirilir. Bu, telefonun limitsiz istifadəsinə icazə verilən məktəblərlə müqayisədə ekranın ekran vaxtının 47 faiz az olması deməkdir. Tədqiqat həmçinin ciddi telefon qadağalarının tətbiq edilməsinin çətin olduğu iddialarına meydan oxuyur. Telefon qaydaları ən sərt olan məktəblərdə telefonla bağlı problemlər 30 faiz olduğu halda, ən sərt qaydalara malik məktəblərdə bu nisbət 40 faizə yüksəlib.
Bir çox valideynlər övladlarının ekranda daha az vaxt keçirməsini istəyir. Və Britaniya hökumətini milli telefon qadağası tətbiq etməyə çağırır. Bununla belə, telefondan istifadə ilə bağlı milli qanunun olub-olmayacağı hələ də bəlli deyil. 

Elnur Süleymanzadə
Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin aparıcı məsləhətçisi

İstinadlar

1.    https://schoolsweek.co.uk/ofsted-school-report-cards-the-11-key-proposals/
2.    https://www.dutchnews.nl/2025/02/private-education-on-the-rise-in-the-netherlands-inspectors-say/
3.    https://www.hepi.ac.uk/2025/02/13/new-hepi-report-investigates-whether-the-school-and-college-curriculum-prepares-students-for-university/
4.    https://www.japantimes.co.jp/news/2025/02/16/japan/midcareer-teaching-license/
5.    https://www.forbes.com/sites/danfitzpatrick/2025/02/26/chatgpt-to-be-given-to-all-estonian-high-school-students/
6.    https://www.k12dive.com/news/Young-children-behind-in-reading-DIBELS-literacy/741009/
7.    https://schoolsweek.co.uk/school-smartphones-bans-reduce-overall-screen-time-poll-suggests/