Dünyada təhsil gündəmi-1

2025-ci ilin  yanvar ayı üzrə

1.    İngiltərədə Telefon qadağası tələbələrin sosial həyatına müsbət təsir edir.

2 yanvar

Mançesterdəki Burnage Boys Akademiyası 12 il əvvəl telefon qadağası tətbiq edərək tələbələri arasında sosial qarşılıqlı əlaqəni artırmağa müvəffəq oldu. 2024-cü ildə telefon istifadəsini məhdudlaşdırmaq üçün İngiltərədəki məktəblərə verilən təlimata baxmayaraq, bu məktəb bu siyasəti uzun müddət uğurla davam etdirir.

2.    ABŞ-də PhD tələbələri arasında psixoloji problemlər artır  

14 yanvar

“Nature Biotechnology” jurnalında dərc edilən bir araşdırma, doktorantların ağır tədqiqat və tədrisin təzyiqi altında ciddi psixoloji problemlərlə üzləşdiyini ortaya qoydu. 2,161 PhD tələbəsi arasında keçirilən sorğuda bir çoxları tədqiqat layihələrində uğursuzluqlar, qeyri-real gözləntilər və qeyri-adekvat dəstək səbəbiylə narahatlıq və depressiya əlamətlərini bildirdilər. Tədqiqata görə, tez-tez sərt tənqid və mənfi rəylərlə qarşılaşan tələbələr proqramı tərk etməyi düşünməyə daha çox meyllidirlər. Mütəxəssislər deyirlər ki, doktorantura proqramları tələbələrin akademik uğurlarını dəstəkləməklə yanaşı, onların psixoloji sağlamlığına da önəm verməlidir. Tədqiqat diqqəti təhsil sistemlərində daha inklüziv və dəstəkləyici siyasətlərin həyata keçirilməsi zərurətinə yönəldir, xüsusən də tədris məsuliyyətlərinin tədqiqat layihələri ilə balanslaşdırılmasının zəruriliyini vurğulayır.

3.    Amerikalı valideynlər riyaziyyat təhsilindən narahatdır

16 yanvar

ABŞ-ın Massaçusets ştatında aparılan sorğu nəticəsində məlum olub ki, valideynlərin təxminən üçdə biri uşaqlarının riyaziyyat bacarıqlarından narahatdır. EdTrust və MassINC tərəfindən aparılan sorğuya əsasən, valideynlərin yalnız 50 faizi övladlarının riyaziyyatda yaxşı olduğunu, aztəminatlı ailələrdə isə bu nisbətin daha da aşağı olduğunu bildirir.
Pandemiyanın təsirləri ilə bağlı artan öyrənmə itkiləri və müəllim çatışmazlığı riyaziyyat təhsilindəki çətinlikləri daha da artırıb.Tədqiqatlar göstərir ki, bir çox şagird səkkizinci sinifdə Cəbr 1 kimi kritik kursu qaçırır. Bu vəziyyət uzunmüddətli perspektivdə tələbələrin universitetə hazırlıq proseslərinə mənfi təsir göstərə bilər.

Valideynlər övladlarına əlavə dəstək vermək üçün fərdi dərslərə və ya kurslara üz tutsalar da, iqtisadi çətinliklər bu cür həll yollarının hər ailə üçün mümkün olmadığı anlamına gəlir. Massaçusets ştatının təhsil rəsmiləri deyirlər ki, tələbələrin davamiyyəti 20 faizə çatıb və bu, nailiyyətlərə mənfi təsir göstərir.

4.    Hollandiyada  təzə məzun olan müəllimlər üçün milli imtahan təklifi

17 yanvar

Hollandiya hökumətinə təhsil üzrə müşavir qurum Onderwijsraad müəllim peşəsinin keyfiyyətini artırmaq üçün yeni məzun olan müəllimlər üçün milli imtahanın tətbiqini təklif edib. Hazırda ölkədə 60 min nəfər müəllim hazırlığı alır və bu təlimlər 384 müxtəlif proqram üzrə həyata keçirilir. Bununla belə, qurum vurğulayır ki, proqramların bu müxtəlifliyi tələb olunan təhsil standartlarının tam yerinə yetirilib-yetirilməməsinə nəzarəti çətinləşdirir. Hollandiya hazırda ciddi müəllim çatışmazlığı ilə mübarizə aparır. İbtidai təhsildə 7700, orta ixtisas təhsili müəssisələrində 3800, peşə məktəblərində 900-1400 vakant ştatlı müəllim yeri var. Yaşlanan işçi qüvvəsi, peşəyə marağın aşağı olması və sıx əmək bazarında alternativ karyera imkanlarının bolluğu bu problemi daha da artırır. Təklif olunan milli test bütün yeni müəllimlərin ardıcıl keyfiyyət standartlarına cavab verməsini təmin etmək məqsədi daşıyır. Bu tənzimləmənin peşəyə inamı artırmaqla daha çox namizədi müəllimlik karyerasını davam etdirməyə təşviq edəcəyi gözlənilir.

5.    İrlandiyada təhsildə terapevt çatışmazlığı

22 yanvar

İrlandiyanın Təhsil Naziri və Xüsusi Təhsil və İnklüziv Naziri məktəblərdə uşaqlarla işləmək üçün terapevtlər üçün yeni işə qəbul kampaniyasına başlayıb. 2024-cü ilin iyun ayında yaradılan Təhsil Terapiyasına Dəstək Xidməti (ETSS) çərçivəsində Xüsusi Təhsil üzrə Milli Şurada daimi vəzifələrə 39 peşə terapevti, loqoped və 5 davranış mütəxəssisi təyin ediləcək. Əvvəllər bu vəzifələr yalnız müvəqqəti əsaslarla tutula bilərdi, bu da işə qəbul prosesini çox çətinləşdirirdi. ETSS terapevtləri tələbələrin müxtəlif ehtiyaclarına cavab verən təhsil baxımından uyğunlaşdırılmış müdaxilələr hazırlamaq və həyata keçirmək üçün müəllimlərlə əməkdaşlıq edəcəklər. Məsələn, bir peşə terapevti təlim prosesinə daha çox hərəkəti daxil etməyin yollarını araşdırmaq üçün müəllimlə işləyə bilər. Eynilə, nitq-dil patoloqu sinifdə sübuta əsaslanan lüğət inkişaf strategiyalarını modelləşdirməklə müəllimlərə rəhbərlik edə bilər.

Bu xidmət uşaqlara təkbətək terapiya seansları təqdim etməyə davam edən Səhiyyə Xidməti İcraçısını tamamlayır. ETSS işçiləri 2024-cü ilin avqustunda başlanmış və Dublin, Galway və Corkdakı 16 xüsusi məktəbdə həyata keçirilən məktəbdaxili terapiyaya dəstək pilot proqramına əlavə olaraq xüsusi məktəblərə də dəstək verəcəklər. Bu innovativ təşəbbüs müxtəlif ehtiyacları olan tələbələr üçün təhsilə daha geniş çıxışı təmin etmək məqsədi daşıyır.

6.    Çin Məktəblərdə Elm Təhsili üçün Yeni Standartlar Müəyyən edir

24 yanvar

Çin Təhsil Nazirliyi ibtidai və orta məktəblərdə elm təhsilinin gücləndirilməsi üçün yeni təlimatlar dərc edib. Bu təlimatla hər ibtidai məktəbdə ən azı bir fənn müəlliminin işləməsi və bu müəllimlərin elm, texnologiya, mühəndislik və ya riyaziyyat üzrə magistr dərəcəsinə malik olması məcburi edilir. Bundan əlavə, məktəblərdə elmi layihələri əlaqələndirmək, müəllimlərlə əməkdaşlıq etmək və şagird layihələrinə nəzarət etmək üçün ən azı bir direktorun elm üzrə məsul müavini təyin ediləcək. Bu rollar aparıcı universitetlərin və tədqiqat institutlarının ekspertlərinin töhfəsi ilə dəstəklənəcək. Hazırda, 125 milli elm təhsili eksperimental zonası və 994 eksperimental məktəb tikilir. Bu çərçivədə universitetlər, tədqiqat institutları və texnologiya şirkətləri ilə əməkdaşlıqda elm təhsili və tətbiqi mərkəzlərinin yaradılması nəzərdə tutulur. Bundan əlavə, rəqəmsal alətlərlə açıq elm kursları yaradılacaq və tələbələr üçün müntəzəm elmi tədbirlər təşviq ediləcək. Yeni bələdçi fənlərarası layihələr vasitəsilə elm təhsilinin digər təhsil sahələri ilə inteqrasiyasını da nəzərdə tutur.

7.    İrqçiliyə görə İngiltərədə ibtidai sinif şagirdlərinin xaric edilməsi artır

24 yanvar

İngiltərə Təhsil Departamentinin rəqəmlərinə görə, son üç ildə ibtidai məktəblərdə irqçi davranışa görə xaric edilmələr 220% artıb. 2020-21-ci tədris ilinin payızında bu cür hadisələrə görə 201 dayandırma qeydə alındığı halda, 2023-24-cü tədris ilinin payızında onların sayı 644-ə yüksəlib. Ümumilikdə 2020-21-ci illərdə 698 insident qeydə alınmışdısa, 2022-23-cü illərdə bu rəqəm təxminən iki dəfə artaraq 1274-ə çatıb. Məktəb direktorları və ekspertlər bu artımın sosial qütbləşmənin və sosial mediada yayılan ayrı-seçkiliyin nəticəsi olduğunu deyirlər. Digər tərəfdən, məktəblərin bu cür hadisələrə ciddi yanaşması və cəza tədbirləri görməsi problemin həll olunduğunu və ört-basdır edilmədiyini göstərir. Bununla belə, ekspertlər uşaqların məktəbdə nümayiş etdirdiyi davranışların ev və sosial təsirlərlə formalaşdığına diqqət çəkirlər. Bu hadisələrin artmasında sosial media və ətraf mühit faktorları mühüm rol oynayır.

8. D.Trampın təhsildə inqilab kimi iki yeni qərarı

29 yanvar

ABŞ prezidenti Donald Tramp təhsil siyasətində əsaslı dəyişiklikləri nəzərdə tutan iki yeni sərəncam imzalayıb. Birinci əmr Təhsil Departamentinə dövlətlərin məktəb seçimini dəstəkləmək üçün federal fondlardan necə istifadə edə biləcəyinə dair təlimatlar hazırlamağa istiqamət verir. O , həmçinin Ailə və Sosial Xidmətlər Departamentinə və Müdafiə Nazirliyinə özəl, dini və dövlət nizamnamə məktəbləri üçün maliyyə dəstəyinin təmin edilməsi yollarını araşdırmaq üçün 90 gün vaxt verir.

İkinci icra sərəncamı K-12 dövlət məktəblərində “gender ideologiyası və diskriminasiyalı bərabərlik ideologiyası” kimi müəyyən edilən təhsil siyasətlərinə federal dəstəyi dayandırmağı hədəfləyir. Tramp iddia edir ki, tələbələr müəyyən şəxsiyyətləri mənimsəməyə məcbur edilir. Və təhsil sistemi ideoloji meyllərdən təmizlənməlidir. Bundan əlavə, Trampın birinci dövründə yaradılmış “1776 Məsləhət Komissiyası” yenidən fəaliyyətə başlayacaq və vətənpərvərlik tərbiyəsi təşviq ediləcək.

9. Finlandiyada uşaqlara media savadlılığı təhsili veriləcək 

30 yanvar

İbtidai məktəbdən başlayaraq media savadını kurrikuluma inteqrasiya edən ölkələrdən biri olan Finlandiya 2013-cü ildən tətbiq etdiyi sistemlə uşaqlara erkən yaşda rəqəmsal məlumat verir. Gənc tələbələr saxta xəbərləri aşkar etməyi və onlayn məzmunu tənqidi qiymətləndirməyi öyrənirlər.
2014-cü ildə Rusiyanın Krımı ilhaq etməsindən sonra Finlandiyanın media savadını gücləndirmək səyləri sürətləndi. Hökumət onlayn dezinformasiya ilə mübarizə aparmaq üçün bu sahəyə daha çox sərmayə qoymaq qərarına gəlib. Bu prosesdə təkcə məktəblər deyil, kitabxanalar və qeyri-hökumət təşkilatları da media savadlılığı üzrə təlimlər keçməklə böyükləri və qocaları rəqəmsal dünyaya hazırlayır.
Finlandiya 2017-ci ildən bəri Avropa Media Savadlılığı İndeksində birinci yerdədir. Bununla belə, ekspertlər vurğulayırlar ki, süni intellekt və deepfake texnologiyalarının inkişafı ilə dezinformasiya daha da mürəkkəbləşib və buna görə də təlim modelləri daim yenilənməlidir. Qarşıdan gələn Avropa Parlamenti seçkiləri ərəfəsində bir çox ölkələr Finlandiya modelini yaxından araşdırmağa başlayıblar. 

 

Elnur Süleymanzadə
STM-in aparıcı məsləhətçisi

İstinadlar

1.    https://www.bbc.com/news/articles/cy8y2z2end7o
2.    https://www.nature.com/articles/d41586-024-04187-3
3.  https://www.wgbh.org/news/education-news/2025-01-16/many-mass-parents-worry-about-their-kids-math-skills
4.    https://www.dutchnews.nl/2025/01/all-new-teachers-should-sit-a-national-exam-to-ensure-quality/
5.   https://eurydice.eacea.ec.europa.eu/news/ireland-new-educational-therapy-support-service-bring-experts-classrooms
6. https://www.chinadaily.com.cn/a/202501/24/WS6792e6c6a310a2ab06ea9093.html
7. https://www.tes.com/magazine/analysis/primary/shocking-rise-racism-primary-schools
8.    https://www.k12dive.com/news/trump-signs-executive-orders-prioritizing-school-choice-ending-k-12-indoc/738718/
9.  https://www.helsinkitimes.fi/themes/themes/education/26048-finland-trains-six-year-olds-to-spot-fake-news-and-they-might-be-better-at-it-than-you.html