Konsulluq yarışı, yoxsa qarşıdurma?

2023-cü ilin sentyabr ayında Fransanın xarici işlər naziri Ketrin Kolonna açıqladı ki, Fransa Ermənistanın ən cənub bölgəsi olan Sünik (əslində Zəngəzur) vilayətində konsulluq açacaq. O, Fransa parlamentində çıxış edərkən gələcək nümayəndəliyin konkret harada yerləşəcəyini bildirmədi, amma bu qərarın Fransanın Ermənistanın ərazi bütövlüyünə verdiyi ümumi dəstəyin bir hissəsi olduğunu vurğuladı.

Lakin sonradan məlum oldu ki, Fransanın Sünikdəki diplomatik fəaliyyəti əvvəlcədən təsəvvür edildiyi qədər geniş olmayacaq. Fransanın İrəvandakı səfirliyi ötən həftə açıqlama verərək bildirdi ki, Gorus şəhərində tam hüquqlu baş konsulluq deyil, yalnız bir konsulluq agentliyi açılacaq və bu açılış “tezliklə” həyata keçiriləcək.

Fransanın Gorus şəhərini seçməsi səbəbsiz deyil. Bu şəhər güya Frankofoniya – yəni fransızdilli dünya ilə uzun illərdən bəri mədəni əlaqələrə malikdir.

 Ermənistanda fransız dilinin ən çox danışıldığı şəhərlərdən biri sayılan Gorusda 2006-cı ildən etibarən Fransız mədəniyyət mərkəzi fəaliyyət göstərir. Bu mərkəz bölgədə fransız dilinin və mədəniyyətinin yayılmasında mühüm rol oynayıb, xüsusilə də yerli məktəblilərə fransız dili tədrisinin təşviqində fəal iştirak edib...

8 fevral, 2018-ci ildə Prezident Yeni Azərbaycan Partiyasının VI Qurultayındakı nitqində açılayır: “Onu da qeyd etməliyəm ki, tarixi torpaqlarımızı unutmaq və unutmaq olmaz. Bu, bu gün bu istiqamətdə işlədiyimiz kimi, gələcək fəaliyyətimiz üçün də bələdçi olmalıdır. Bizim tarixi torpaqlarımız İrəvan xanlığı, Zəngəzur, Göyçədir. Bunu gənc nəsil və bütün dünya bilməlidir”. Daha sonra qazanılan Qarabağ müharibəsinin nəticələrinin Qarabağdan daha böyük olması faktı üzə çıxmaqla qalmadı, Zəfərdən sonra siyasi təqvimə “Zəngəzur”, “Qərbi Azərbaycana qayıdış” kimi anlayışlar daxil edildi. Azərbaycna torpaqlarına maneəsiz keçid ideyasına sahib olan Zəngəzur dəhlizi üzərində qlobal oyunlara start verildi və Azərbaycanın haqlı, qətiyyətli mövqeyini görən müxtəlif  güclər Qafanda, Zəngəzur yolunun düz üstündə konsulluqlar açmaq yarışına start verdilər. 

Niyə konsulluqlar əhəmiyyətlidir?

Azərbaycanla onun eksklavı Naxçıvan arasında yerləşən bu dar və dağlıq ərazi böyük strateji əhəmiyyətə malikdir.

Konsulluq adətən bir ölkənin paytaxtından kənarda fəaliyyət göstərən diplomatik nümayəndəlikdir və vətəndaşlara pasportun yenilənməsi və ya hüquqi yardım kimi xidmətlər təklif edir ki, bunun üçün səfirliyə getməyə ehtiyac qalmasın. Lakin bəzi hallarda konsulluğun yaradılması daha simvolik və ya siyasi xarakter daşıyır və yalnız praktiki deyil, həm də diplomatik mövqe ifadə edir. 

Bunun nəzərəçarpacaq bir nümunəsi Donald Trampın prezidentliyi dövründə ABŞ-ın Qərbi Saxarada, Mərakeşin nəzarətində olan Daxla şəhərində konsulluq açmağı vəd etməsi idi. Bu ərazi həm Mərakeş, həm də qismən tanınan Saxara Ərəb Demokratik Respublikası tərəfindən iddia olunur və uzun müddətdir beynəlxalq mübahisə mövzusudur. ABŞ-ın qərarı İbrahim Razılaşmaları çərçivəsində Mərakeşin İsraillə münasibətləri normallaşdırması müqabilində verilmişdi.
Daxlada konsulluq hələ açılmasa da, Bayden administrasiyası ötən il bu planı təsdiqlədi və onun açılması artıq zaman məsələsi hesab olunur. Bu addım Vaşinqtonun Qərbi Saxara üzərində Mərakeşin suverenliyini tanımaq siyasətini bir daha təsdiqləmiş oldu.

İranın konsulluğu

Həmin dövrdə, 21 oktyabr 2022- ci ildə  İranın belə tez-tələsik Qafanda konsulluq açmasını bir növ Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Zəngilan səfərinə cavab kimi dəyərləndirirlərlər az olmadı. Amma görünən o idi ki, İran bu addımla Qafanda faktiki təmsil olunmağı, İrəvandakı adminstrasiyaya inanmamağı və Qarabağ müharibəsindən sonra Cənubi Qafqazda itirdiyi mövqelərin bir nöqtəsində indilik qalmaq vəzifəsini əsas hesab etdiyi ortaya çıxdı. Bu gün isə ən əsaslı məqsədi də anlaya bilərik: 

Azərbaycan Zəngəzur yolunu İrandan çəkməklə daha strateji davranmış olmaqla qalmadı, İran da bir növ İrəvanı oyundankənar durumda qoymaq üçün onun gələcək imkanlarını əlindən aldı.

Rusiyanın konsulluğu

İrandan sonra Rusiya da Sünikdə konsulluq açmaq niyyətini bildirdi. 2023-cü ilin may ayında Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin nümayəndəsi Sergey Paltov Moskva şəhərində Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan ilə Rusiya prezidenti Vladimir Putin arasında keçirilmiş görüşdə bu məsələnin müzakirə olunduğunu açıqladı. Paltovun sözlərinə görə, Ermənistan tərəfi təşəbbüsə razılıq vermişdi. Daha sonra həmin ilin oktyabr ayında Rusiyanın Yerevandakı səfirliyi bu qərarı rəsmi şəkildə elan etdi.

Lakin o vaxtdan bəri erməni mediasında adları açıqlanmayan diplomatik mənbələrə istinadən yayılan xəbərlərdə bildirilir ki, Ermənistan, ilkin razılığa baxmayaraq, indi bu prosesi səssiz şəkildə əngəlləyir. Məlumata görə, Yerevan artıq konsulluğun açılmasını fəal şəkildə dəstəkləmir. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Mariya Zaxarova ötən ilin noyabrında bu ləngimədən narahatlıqlarını ifadə etmişdi.

“Təəssüf ki, vəziyyət dəyişməyib. Ermənistan tərəfi Rusiya Baş Konsulluğunun açılmasına prinsipial razılığını bildirib. Bununla əlaqədar olaraq, Rusiya tərəfi konsul-general üçün eksekvatur (rəsmi tanınma sənədi) istəyib. Biz hələ də cavab gözləyirik. Ermənistan tərəfi niyə bizə lazım olan sənədləri göndərmir – bu, bizim deyil, Yerevanın cavablandırmalı olduğu sualdır,” – deyə Zaxarova qeyd etmişdi.

İrəvana rəsmi səfəri çərçivəsində Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrov mətbuat konfransında bildirdi ki, Qafanda konsulluğun açılması ideyası hələ də gündəmdədir. “Bu məsələ bugünkü danışıqlar zamanı müzakirə olundu,” – deyə o vurğuladı.

Hal-hazırda Rusiyanın Ermənistandakı səfirliyi İrəvanda yerləşir və ölkədəki yeganə konsulluğu isə 2002-ci ildən fəaliyyət göstərən Gümrüdəki konsulluqdur.