Təhlükəsizliyin koordinatları: Türk dövlətləri yeni reallıqda

Yüzilliklər sonra yaranan strateji vakuum və Türk coğrafiyasının cavabı

Bugünkü beynəlxalq nizam parçalanma mərhələsindədir. Qərb institutları tənəzzül dövrünü yaşayır, Şərqdə isə güc sahibləri arasında rəqabət sərtləşir. Bu reallıqda sual təkdir: Kim boşluqları dolduracaq? Əgər türk dövlətləri bu suala cavab verməsə, başqaları cavab verəcək – özü də bizim əvəzimizə və bizim maraqlarımıza zidd olaraq.Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) təhlükəsizlik inteqrasiyası bu fonda sadəcə diplomatik təşəbbüs deyil – bu, geosiyasi zərurətdən doğan cavabdır. Regionun gələcəyi üçün artıq təsadüflərə yer yoxdur: Türk dövlətləri birgə qərar verir.

Azərbaycanın mühüm rolu: Regional sabitliyin qarantı

Azərbaycan bu prosesin tək iştirakçısı yox, lokomotividir. 44 günlük müharibə və onun doğurduğu hərbi-siyasi reallıqlar Azərbaycanın təhlükəsizlik məsələsində artıq təkcə özünü deyil, eyni zamanda regionu da düşünmək məcburiyyətində olduğunu sübut etdi. Bakı bu gün sadəcə sərhədlərini deyil, geosiyasi marşrutları – Zəngəzur dəhlizini, enerji axınlarını, nəqliyyat arteriyalarını qorumağın məsuliyyətini daşıyır.

Azərbaycanın yaratdığı təhlükəsizlik infrastrukturu – istər ordunun modernizasiyası, istər xarici partnyorlarla hərbi əməkdaşlıq, istərsə də informasiya təhlükəsizliyi sahəsindəki islahatlar – TDT üçün praktiki modelə çevrilməkdədir. Təşkilat daxilində bu model digər üzv dövlətlərin də təhlükəsizlik siyasətlərinə inteqrasiya edilməli, vahid mexanizm kimi formalaşdırılmalıdır.

Ortaq risklər, ortaq reflekslər: Təhlükəsizlik yeni dildə yazılır

Qloballaşmanın əvvəlki mərhələlərində ölkələr fərqli risklərlə üz-üzə qalırdı. Bu gün isə türk dünyası eyni təhdid vektoruna məruz qalır: informasiya manipulyasiyası, iqtisadi asılılıqların artırılması və nəhayət – geosiyasi mühasirə planları. Bu təhdidlərə qarşı refleks də ortaq olmalıdır.

Ortaq refleks nədir? Bu, koordinasiyalı cavabdır. Təkcə hərbi güc nümayişi deyil – strateji kommunikasiya, diplomatik sinxronizasiya, iqtisadi təhlükəsizlik sistemləri və müdafiə sənayesində ortaq istehsal bazaları.

Türk dünyası təhlükəsizliyi – sadəcə qitəvi yox, transkontinental məsələdir

TDT-nin təhlükəsizlik inteqrasiyası yalnız Orta Asiyanın və ya Cənubi Qafqazın gələcəyinə təsir etmir. Bu birlik Avropanı Asiyaya bağlayan enerji və nəqliyyat şəbəkələrinin təhlükəsizliyinin təminatçısıdır. Türk dövlətlərinin koordinasiyası Avrasiyanın infrastruktur xəritəsini dəyişir və bu, artıq sırf regional maraq deyil – qlobal ehtiyacdır.

Zəngəzur dəhlizi, Bakı-Tbilisi-Qars xətti, Orta Dəhliz layihəsi – bunlar iqtisadi layihələrdən daha artıq məna daşıyır. Bunlar siyasi simvoldur. Onların təhlükəsizliyi təkcə sərhəd postlarından yox, ortaq müdafiə konsepsiyasından keçir.

Ritorikadan reallığa: Sammitdən sonra meydanda görünən birlik

Təhlükəsizlik sahəsində real inteqrasiya  real təlimlər, birgə əməliyyat planları, informasiya mübadiləsi və ortaq risk analizi ilə baş tutur. 

Bu platforma vasitəsilə, məsələn, hər il təşkil olunan ortaq təlimlər, kibertəhlükəsizlik üzrə müştərək mərkəzlər, müdafiə sənayesi sahəsində ortaq texnoparklar qurula bilər. Ən əsası isə – ortaq risklərə qarşı ortaq təlimatlar hazırlanacaq böyük ehtimal.

Nəticə: Türk təhlükəsizlik fəlsəfəsi

Qərbin təbliğ etdiyi "sülh prosesləri" çox vaxt zəifin boynuna düşən diplomatik yükə çevrilir. Türk dünyasının təhlükəsizlik fəlsəfəsi isə fərqlidir: sülh yalnız güc üzərində qurularsa dayanıqlı olur. Bu güc isə tək bir dövlətin yox, birlikdə hərəkət edən dövlətlərin iradəsindən qaynaqlanır.

TDT-nin bu gün atdığı addımlar strateji zərurətdir. 

Bu gün verilən qərarlar sabahın təhlükəsizlik coğrafiyasını formalaşdırır. Bu coğrafiyanın mərkəzində Türk dövlətləri dayanır, bu, ancaq bugünkü inteqrasiya iradəsinin gücü ilə mümkün olur.

Prezident İlham Əliyev görüşdə vurğulayıb ki, türk dövlətlərinə xaricdən müdaxilə cəhdləri mövcuddur və bu cəhdlərə qarşı birgə mübarizə aparmaq zəruridir. Bu, türk dövlətlərinin suverenliyinin və daxili sabitliyinin qorunması baxımından strateji əhəmiyyət kəsb edir.