Türk dövlətləri arasında ortaq təhsil layihələri - Gələcək perspektivlər

Türk dünyası xalqlarının bir-biri ilə tarixi bağlılığına söykənən əlaqələrin möhkəmləndirilməsi və genişləndirilməsində mühüm rol oynayan sahələr içərisində təhsil və mədəniyyət faktoru ön sırada qərarlaşıb. Bu iki sahə türk dövlətləri arasındakı tarixi kökləri, milli-mənəvi bağları, genetik körpüləri daha da gücləndirən  meyar rolunu uğurla yerinə yetirməkdədirlər.

Təhsil amilinin türk dövlətlərinin əsas birləşdirici qüvvələrdən biri  kimi fəaliyyət göstərməsinin  xüsusi strateji niyyəti, diplomatik  əhəmiyyəti də çox böyükdür. 
Təsadüfi deyil ki, xüsusən də elm və ali təhsil istiqamətində həyata keçirilən, həmçinin, çox yaxın gələcək üçün nəzərdə tutulmuş ortaq təhsil layihələri türk dünyasının elmi-texniki və innovativ inkişafının realizə formullarını özündə əks etdirir.

Gələcək perspektivlərdən biri kimi irəli sürülən Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv olan ölkələrin akademik məlumat bazasının yaradılması təklifi  ali təhsil müəssisələrinin məlumatlarının vahid mərkəzdə toplanmasını ehtiva edir. Üzv dövlətlərin universitetlər haqqında dəqiq məlumatları əldə edə bilmələri onların ali təhsil seqmenti çərçivəsində qarşılıqlı əlaqələrini inkişaf etdirməklə yanaşı, həm də  beynəlxalq  təhsilin çağdaş trendləri ilə rəqabətlilik gücünü artırmaq missiyasını uğurla yerinə yetirə biləcəkdir.

Həmçinin, türkdilli dövlətlərdə fəaliyyət göstərən universitetlərin uyğunlaşdırma və tanınma prosedurları ilə məşğul olacaq ortaq bir qurumun yaradılması təklifi  bu coğrafiyadakı ali təhsil müəssisələri  arasında birgə fəaliyyəti genişləndir biləcəkdir.
Türk Dövlətləri Təşkilatı Təhsil Nazirlərinin VII iclasında irəli sürülən məsələlərdən biri də   tələbə aktivliyini daha da artırmaq və onun faydalılığını təmin etməkdən ötrü ortaq qurumun yaradılması təklifidir.  

Lakin türk dövlətləri arasında gələcək perspektiv üçün nəzərdə tutulan təhsil layihələrinin yalnız ali deyil, həmçinin, orta ümumtəhsil seqmentini də əhatə etməsi arzuolunandır. Orta təhsil seqmenti ilə bağlı ortaq layihələr türk dövlətləri arasında təhsil proqramlarının mübadiləsi, müəllim kadrları arasında təcrübə paylaşımları, bilik və təcrübə mübadiləsi üçün ortaq konfranslar və s. istiqamətində edilə bilər. Həmçinin, məktəblərdə türk dövlətləri arasında ortaq dərsliklərin hazırlanması və tədrisi Turan coğrafiyasında intellektual bağları gücləndirməyə xüsusi xidmət göstərəcəkdir.

Türk dövlətləri arasında təhsil əməkdaşlığının regional əməkdaşlığa  təsir mexanizmlərinin dəyərləndirilməsi və təhlili, tətbiq prinsiplərinin işlənilməsi bu istiqamətdə görülən işlərə nikbin baxmağa zəmin yaradır. Türk dövlətləri arasındakı təhsil əlaqələri Turan coğrafiyasında ümumi əməkdaşlığı artırmaqla yanaşı, gənc nəsil arasında qarşılıqlı hörmət və tolerantlığı da inkişaf etdirəcək.

Sosial Tədqiqatlar Mərkəzi tərəfindən həyata keçirilən “Türk Barometri 2024: Türk Dövlətlərində təhsil sahəsində əməkdaşlığa münasibət” mövzusunda mühüm tədqiqat işinə istinadən, adıçəkilən coğrafiyada təhsil əlaqələrinin inkişaf parametləri dəyərləndirilib.

Türk dövlətlərində bütün səviyyələrdə təhsil əməkdaşlığını gücləndirmək üçün təklif edilən məsələlərdən biri də  ortaq koordinasiya qurumunun yaradılması ideyasıdır 75,2% respondent ortaq koordinasiya qurumunun bir çox fayda təmin edə biləcəyini düşünür.  15,6% iştirakçı isə bunun qismən faydalı ola biləcəyi qənaətindədir. Sorğu sualını cavablandıranların 9,2%-i mövzu ilə bağlı heç bir fikirlərinin olmadıqlarını bildiriblər.

Ortaq koordinasiya qurumu bugün həqiqətən də türk dövlətləri arasında təhsilin bütün pillə və istiqamətləri üzrə çox vacib qərarların verildiyi təsisat rolunu oynaya bilər. Koordinasiya qurumu ortaq təhsil proqramları və kurikulum təcrübələrinin mübadiləsindən tutmuş, müəllim hazırlığı, ortaq əlifba, dərsliklər və s. məsələlərdə türk dünyasının inteqrasiya xəttini daha da inkişaf etdirə bilərlər. 

Təhsil əməkdaşlığı üçün gələcəkdə perspektiv yaradacaq ideyalardan biri də türk dövlətləri arasında ortaq elm və texnologiya sərgilərinin təşkilidir. 
79,3% faiz iştirakçı bunun çox faydakı olacağını düşünür. 16,2% isə prosesin qismən faydalı olacağı qənaətindədir. 4,5%-lik nisbətin isə mövzu ilə bağlı heç  bir fikrinin olmadığı məlum olub.

Təhsil əlaqələrini inkişaf etdirəcək bir başqa mexanizm isə hissəsi türk dövlətləri arasında ortaq təhsil təqaüd proqramlarının hazırlanmasıdır. Hazırda bu yalnız ideya xarakterli olsa da, gələcəkdə tətbiqinin bir sıra müsbət yenilikləri özündə ehtiva edəcəyinə heç bir şübhə qalmır.

Adıçəkilən tədqiqat işində də ortaq təhsil təqaüd proqramları iştirakçılar tərəfindən dəstələnib. 81,8% iştirakçı bunu çox faydalı hesab edir. 12,4 % isə qismən faydalı olacağını düşünür.

Hazırda türk dövlətləri arasında ortaq təhsil təqaüd proqramlarına çox da yer verilməməsi  arzuolunan hal sayılmasa da, çox yaxın dönəmdə bu istiqamətdə hər hansı müsbət addımların atılacağına qəti şübhə yoxdur.

Buna baxmayaraq, türk dövlətləri arasında ali təhsil seqmentində tələbə-müəllim mübadiləsi üçün nəzərdə tutulan “Orhun mübadilə proqramı”nın olması alqışlanası hadisədir.

Qeyd edək ki, Orhun Mübadilə Proqramı Türk Şurası Türk Universitetlər Birliyinə (TÜRKÜNİB) üzv olan universitetlər arasında imzalanan protokollar çərçivəsində həyata keçirilən tələbə və müəllim mübadiləsi proqramıdır. Mübadilə proqramı Qazaxıstan, Qırğızıstan, Macarıstan, Özbəkistan, Türkiyə ali təhsil müəssisələri ilə Azərbaycan ali təhsil müəssisələri arasında keçirilir. Hazırda Azərbaycanın 12 ali təhsil müəssisəsi TÜRKÜNİB-ə üzvdür və həmin müəssisələrin sözügedən proqramda iştirak etmək hüququ mövcuddur.

Yuxarıda adıçəkilən tədqiqat işi çərçivəsində keçirilən rəy sorğusunda “Orhun Mübadilə Proqramı”na da toxunulmuş və təəssüf ki, tələbələrin bir çoxunun hələ də bu proqramdan faydalanmadığı məlum olmuşdur.

Yaxın perspektivdə “Orhun”la bağlı tanıtım və piar işlərinin gücləndirilməsi ilə bərabər, türk dövlətləri arasında əlavə mübadilə proqramlarının da yaradılmasına ciddi ehtiyac vardır. 

Elmin Nuri
Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin Baş məsləhətçisi