Tədqiqatçının problemlərə həll yanaşması: analitik və sistemli baxış

13.10.2025
məqalə, yazı, Azərbaycan

Tədqiqatçının problemlərə yanaşması çoxşaxəli və dərin düşüncə tələb edən yanaşmadır. Problemin mahiyyətini anlamaq, sistemli təhlil aparmaq və müxtəlif perspektivlərdən baxmaq tədqiqatçının əsas xüsusiyyətlərindəndir. Analitik tədqiqatçı üçün problemi həll etmək sadəcə praktiki addımlar atmaq deyil, həm də onun səbəblərini, əlaqələrini və təsirlərini kompleks nəzərdən keçirmək deməkdir.

Tədqiqatçı problemi araşdırarkən həmişə ilkin məlumat bazasını yoxlayır, fərziyyələri müstəqil şəkildə test edir və yaradıcı həll yolları üzərində düşünür. O, mövcud nəzəriyyələri və təcrübələri birləşdirərək ən optimal qərarı formalaşdırmağa çalışır. Problemin həllinə yanaşma öncədən qurulan anlayış və səmərəli metodologiya olmadan effektli ola bilməz.


Tədqiqatçı sistemli analizdən istifadə edir, dataları politetik qiymətləndirir və nəticələri həm keyfiyyət, həm də kəmiyyət baxımından dəyərləndirir. Problemin müxtəlif şaxələrini və ssenarilərini araşdırmaqla onun sosial, iqtisadi, siyasi və digər aspektlərə təsirini öyrənir. Kritik iştirakçıların mövqeyini, maraqlarını və davranışlarını təhlil edir, mümkün qarşılıqlı təsirlər haqqında qabaqcadan proqnozlar verir.


Tədqiqatçı üçün məlumatlara şübhə ilə yanaşmaq və hər zaman yenilənən yanaşmalar tətbiq etmək vacibdir. Məlumatların doğruluğunu və aktuallığını təmin edərək müxtəlif mənbələrdən toplanan informasiyanı cəmləyib ümumiləşdirir. Mücərrəd düşüncə və konkret misallar arasında balans yaratmaqla həll yollarını praktik kontekstdə sınamağa hazır olur.


Problemin həlli prosesində kritik düşüncə, problemə fərqli bucaqlardan baxmaq, çoxistiqamətli strategiyaları formalaşdırmaq elmi yanaşmanın tərkib hissəsidir. Hər addımda nəticələrin səbəb-nəticə əlaqələri analiz olunur və zəruri düzəlişlər edilir. Qeyri-müəyyənliklərə qarşı elastiklik göstərmək, yeni məlumat və şəraitə tez adaptasiya olmaq problemi həll etməkdə uğurun açarıdır.


Yenilikçi yanaşmalar tədqiqatçının vizyonunu genişləndirir, səthi və keçici həllərdən qaçmağa imkan verir. O, həmçinin etik prinsiplər çərçivəsində qərar qəbul edir və araşdırmanın sosial məsuliyyətini unutmur. Tədqiqatçı problemin lokal və qlobal aspektlərini eyni anda nəzərə alır, uzunmüddətli perspektivi göz önündə saxlayır.


Problemin həllinə yönəlmiş tədqiqatçı daim öz təcrübəsini zənginləşdirir, nəticələrini təhlil edir və əldə edilən bilikləri praktikada tətbiq etməyə çalışır. Bu səbəbdən davamlı öyrənmə, yeniliklərə açıqlıq və kritik təhlil onun peşəkar bacarıqlarının təməli hesab olunur.


Beləliklə, tədqiqatçının problemlərə baxışı analitik, sistematik, çoxşaxəli və adaptiv olmalıdır ki, effektiv, məqsədli və dayanıqlı həllər tapılsın.

Tural İsmayılov

Bakı Dövlət Universitetinin Sosial Elmlər və Psixologiya fakültəsini bitirib, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin Mətbuat Xidmətində sektor müdiri, teleaparıcıdır