Dünyada və Azərbaycanda son altı ay ərzində iqtisadi inkişaf
28.07.2025
28.07.2025
2025-ci ilin birinci yarısında qlobal iqtisadiyyat və bazarlar cənab Trampın ticarət siyasəti və tərəfdaşlarının cavab tədbirləri, eləcə də Yaxın Şərqdə geosiyasi vəziyyətin kəskinləşməsi fonunda iqtisadi siyasət sahəsində 40 illik rekord qeyri-müəyyənliyin təsiri altındadır. Çinin ABŞ-nin ticarət eskalasiyasına qarşı az qala güzgü kimi cavab tədbirləri, eləcə də bir sıra digər ölkələrin hərəkətləri dünyanın faktiki iqtisadi və siyasi çoxqütblülüyünün gücləndiyini nümayiş etdirir. Bu iki istiqamətdə inkişaf ssenarisi və Ukraynadakı münaqişənin həlli perspektivləri ilin ikinci yarısında qlobal dinamikanı böyük ölçüdə müəyyən edəcək.
ABŞ təfəindən ticarət siyasətinin sərtləşdirilməsi - 2025-ci ilin aprel tariflərini saxlamaqla - 2022-2024-cü illərlə müqayisədə qlobal iqtisadi artımın daha da güclü yavaşlamasına səbəb olacaq. Beynəlxalq təşkilatların konsensus proqnozlarına görə, artım tempi 0,3-0,5 faiz bəndi azalaraq 2,8-2,9 faiz olacaq. Qlobal mal və xidmət ticarəti daha da yavaşlayacaq - 1,7%-1,8%-ə qədər, böhran illəri istisna olmaqla, bu, 2000-ci ildən bəri ən pis göstyəricidir. Əsas zərbə əmtəə ticarətinə olacaq. Eyni zamanda, xidmətlər artmağa davam edəcək. 2020-2024-cü illərdə formalaşmış beynəlxalq biznesin daha yüksək uyğunlaşma səviyyəsini nəzərə alaraq, biz yeni ticarət zəncirlərinin və ticarət qarşıdurmasından faydalanacaq ölkələrin meydana çıxmasını gözləməliyik.
2025-ci ilin ilk altı ayında qlobal iqtisadi fəallıq, dünya ticarəti və logistika ABŞ və onun ticarət tərəfdaşları arasında ticarət əlaqələrinin vəziyyətinə güclü məruz qaldığını nümayiş etdirir: əgər artan rüsumlar tətbiq olunana qədər, yanvar-mart aylarında dinamikada ciddi “tarif öncəsi” sürətlənmə müşahidə olunurdusa, aprel-may aylarında bu, staqnasiya ilə əvəz olundu. Çində may ayında son 2-3 il ərzində ilk dəfə olaraq aylıq səviyyədə iqtisadi aktivliyin azalması qeydə alınıb. Eyni zamanda, təchizatların yenidən qurulması davam edir və ilk növbədə Asiyada regionallaşma artır.
Sənaye metalları bazarı, mədənçıxarma şirkətlərinin istehsalın artımı və qeyri-sabit tələbi məhdudlaşdırmaq siyasəti fonunda əsas qiymət dəyişiklikləri olmadan balanslı olaraq qalır. Qiymətli metallar bazarı böyüməkdə davam edir və bunun ilin sonuna qədər davam edəcəyi gözlənilir.
Qlobal ticarətdəki gərginlik hələ də inflyasiyaya nəzərəçarpacaq təsir göstərməyib. 2025-ci ilin 1 yarısında ABŞ və Avrozona yavaşlamağa və hədəflərə yaxınlaşmağa davam edir, lakin ilin sonuna qədər inflyasiya artımı gözlənilir. Bütün bunların fonunda Federal Ehtiyatlar Sistemi 2025-ci il üçün inflyasiya proqnozunu artırıb və faiz dərəcələrini daha yüksək səviyyədə saxlayır. Avropa Mərkəzi Bankı faiz endirimlərinin sürətini yavaşlatdı. D.Trampın siyasəti nəticəsində faizlərin daha uzun müddət yüksəlməsi qlobal iqtisadiyyata əlavə mənfi təsir göstərəcəyi gözlənilir.
Dünyada formalaşan yeni iqtisadi münasibətlər kontekstində Azərbaycanda 2025-ci ilin birinci yarısında iqtisadi inkişaf dinamikası o qədər də yüksək templi olmamışdır. Belə ki, statistik məlumata əsasən 2025-ci ilin yanvar-iyun ayları üzrə ÜDM-nin həcmi 62078 milyon manat olmuş, bu göstərici ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 1,5% artmışdır. Qeyri-neft ÜDM isə 2025-ci ilin yanvar-iyun ayları ərzində 42985 milyon manat təşkil etmişdir ki, bu göstərici ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 3,9% yüksəlmişdir. Adambaşına düşən ÜDM 6066 manat olmaqla ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə yalnız 1% artmışdır.
Sənaye məhsulunun həcmi 2025-ci ilin ilk altı ayı ərzində 31221 miyon manat olmuş və ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 1,9% azalmışdır. Qeyri-neft qaz sənayesi məhsulun həcmi isə 9743 milyon manat təşkil etmiş və ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 6,3% artmışdır. Kənd təsərrüfatı məhsulunun həcminə gəldikdə, 6640 milyon manat qeydə alınmış və bu göstərici ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 1,4% artmışdır.
Xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, 2025-ci ilin birinci yarısında informasiya və rabitə xidmətləri sektorunda digər sahələrlə müqayisədə daha çox dinamik yüksəliş görünür. Belə ki, sözügedən sektorda bu ilin ilk altı ayı ərzində göstərilmiş xidmətlərin həcmi 6864 milyon manat civarında olmuşdur ki, bu göstərici ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 9,5% artmışdır.
Statistik məlumata əsasən, 2025-ci ilin ilk altı ayı üzrə əhalinin hər nəfərinə düşən nominal gəlir 4177 manat təşkil etmişdir ki, bu rəqəm ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 6,7% yüksəlmişdir. 2025-ci ilin iyun ayı üzrə illik (2025-ci ilin iyun ayı 2024-cü ilin iyun ayına nisbətən) istehlak qiymətləri indeksi isə 106,0 faiz olmuşdur.
2025-ci ilin yanvar-may aylarında ölkə iqtisadiyyatında muzdla çalışan işçilərin orta aylıq nominal əməkhaqqı 2024-cü ilin müvafiq dövrünə nisbətən 9,1 faiz artaraq 1095 manat təşkil etmişdir. Əməkhaqqı neft-qaz sektorunda 3928 manat, qeyri neft-qaz sektorunda 1042 manat təşkil etmişdir. Dövlət müəssisələrində çalışan işçilərin əməkhaqları 1051 manat, özəl müəssisələrdə isə 1140 manat olmuşdur.
2025-ci ilin yanvar-may aylarında Azərbaycanda xarici ticarətin vəziyyətinə gəldikdə dövr ərzində ixracın həcmi 12 878 milyon ABŞ dolları və idxalın həcmi 11 522 milyon ABŞ dolları civarında olmuşdur. İxracın təqribən 86%-i neft-qaz sektoruna aid məhsulların payına düşür. İdxalın təqribən 40%-i maşın, avadanlıqlar, nəqliyyat vasitələri və qida məhsullarının payına düşür.
Beləliklə, dünyada formalaşan yeni iqtisadi münasibətlər fonunda Azərbaycanda bu ilin birinci yarısı üzrə iqtisadi inkişaf səviyyəsini qənaətbəxş hesab etmək olar. Bununla belə, qeyri neft-qaz sektorunun intensiv inkişaf etdirilməsi yönündə tədbirlər daha çox artırılmalıdır.
https://wec.hse.ru/mirror/pubs/share/1062989255.pdf
